Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

16.12.15

O naZimento na literatura galega

Non. Aínda que se achega o Nadal, non é do nacemento dun meniño nun pendello vello do que vou falar, que ese é un tema moi trillado e dorme ata as mulas que lle dan alento. O que pasa é que que a un ás veces dálle por facer malabarismos léxicos gratuítos.

Odessa, as antenas de Arneiro en Cospeito, a ruta das ratas, o colexio alemán en Vigo, os submarinos U-boot, o avión de Córneas, Farandulo.net, o mosteiro-zulo de Samos, Lesli Howard,... Son nomes que pouco ou nada me dicían ata hai algún tempo. Todos teñen algo en común: a relación cos nazis en Galicia.

Supoño que os historiadores saberán diso o que lles deixen saber, e ata hai algunha publicación específica sobre o tema, coma Galicia en guerra, de Eduardo Rollan, pero desde hai algún tempo parece que o asunto interesa tamén ós literatos.

Xa Jaureguízar acollera nazis en A cova das vacas mortas (2006). Uns anos despois aparecen de novo na trama de Os fillos do mar, de Pedro Feijoo (2011). É de supoñer que a presenza do nazismo nesta obra ten moito máis que ver coa realidade có que sucede na novela de Jaureguízar, que seica os filoesvásticos andaban máis mestos en Vigo ca na raia asturgalaica.

Máis recentemente chegáronnos dous títulos nos que se retoma o tema: Cabalos e lobos, de Fran P. Lorenzo, e Izan o da saca, de Xabier Quiroga. Na primeira, Vigo volve ser o espazo predominante, mentres que na de Xabier son as terras de Lemos as que se prestan como espazo para esta novela que nos recorda, en moitos aspectos, a súa magnífica ópera prima: Atuado na braña.

De propina, acaba de estrearse o documental A viaxe de Leslie, inspirado no derribo dun avión fronte á costa de Ortegal, en 1943, onde morreu, entre outros, o actor británico Leslie Howard

Non fo o único caso de combate aéreo fronte ás nosas costas: na presentación en Ribadeo de Cabalos e lobos, o autor referiuse a un combate entre alemáns e aliados fronte ás costas de Ribadeo, un episodio que ningún dos alí presentes coñecía pero sobre o que se pode atopar información na rede.

Como non teño nada claro onde remata a verdade histórica e onde comeza a ficción literaria, mellor deixo o asunto, que ademais teño sono.

10.12.15

Catalina de Santiso, da lenda á narrativa culta.

Catalina de Santiso: nunca dela oíra falar e ultimamente chégame por carreiros diversos. Non vou contar aquí a lenda, que se pode atopar na rede, pero si que quero referirme a un par de textos literarios nos que se recrea a súa historia.

Cando hai uns meses Aurora García Rivas presentaba Vía muerta, no Cantón de Ribadeo, anunciou que estaba traballando xa na súa próxima novela, inspirada precisamente neste personaxe. A novela xa está na rúa; a Catalina de Santiso da escritora de Santiso está a disposición dos lectores desde hai unhas semanas. Non cadrou aínda, pero espero ser pronto un deles, que sempre un le con especial interese todo o que chega desde o Eo-Navia, tan achegado e tan distante.

Pouco antes desta nova editorial, caeu nas miñas mans un título doutra autora benquerida: E Xoel aprendeu a voar, de MaricaCampo.  Trátase dunha obra pensada para lectores novos, por iso me parece moi apropiada para os grandes –retomo intencionadamente este xeito de denominar os adultos, agora en desuso, como homenaxe a Memorias dun neno labrego, onde Neira Vilas titulou así un capítulo-. 

O capítulo 26 de E Xoel aprendeu a voar titúlase “Tras as pegadas de Catarina Santiso e os namorados da Cova da Serpe”, pero antes, no capítulo 22, os protagonistas len un documento no que se narra a “tristísima historia acontecida naquel castelo no século XVI”, a historia de Catarina de Santiso, virtuosa esposa de Vasco das Seixas, que morreu a mans do seu marido celoso, como sucede tantas veces hoxe en día.


Non sei que pensarás ti do asunto, pero se cadra non era Catarina (ou Catalina) mal símbolo para esgrimir nestes tempos de violencias anovadas contra as mulleres.

28.11.15

"Cruzando versos". Deixemos que as letras entren polos ollos

Cartel de "Cruzando versos"
I
Hai xa uns cantos anos, un comando clandestino percorreu as rúas de Ribadeo con premeditación e nocturnidade na véspera do Día das Letras Galegas e deixou a vila empapelada de fragmentos literarios.

“Deixa que as letras che entren polos ollos”, era o lema común que podía lerse en cada un dos máis de cen carteis que amañeceron pegados en escaparates, farolas, cabinas de teléfono, portas ou onde lle cadrou.

Quen isto escribe conserva o arquivo con aquela escolma literaria e aquí queda o de Neira Vilas, que onte nos deixou, como homenaxe:


O alcalde era Balbino Pérez Vacas, e a porta do concello foi o sitio escollido para o comezo das Memorias dun neno labrego. Ningún lugar lle acaía mellor. Algún tempo despois, sóubose que Balbino o sacara da porta e o levara para o seu despacho na alcaldía, para que perdurase. Ben feito.

Algúns desapareceron axiña, pero outros mantivéronse ben tempo e non era raro ver os viandantes parando a lelos, deixando que as letras lles entrasen polos ollos.

Daquela non había redes sociais e non quedou constancia expresa das reaccións da xente, pero contan que os membros do comando tiveron que aturar un “Teníais que ponerlos en castellano para que los entendiésemos todos”. 
- Queda moito sitio libre. Pode vostede pegar os que queira en castelán ou no idioma que lle pete –seica lle dixeron.
II 
Hai unhas semanas, a poeta Verónica Martínez Delgado, faloume dunha iniciativa que me trouxo á memoria aquel acto clandestino. Só que a proposta dela foi unha versión moi, moi mellorada, a plena luz do día e implicando no comando a unhas cantas ducias de escolares do concello.

Cruzando versos foi o nome da actividade e, como resultado da mesma, podemos estes días atopar catro ou cinco ducias de versos, breves pero ben escollidos, ó comezo dos pasos de cebra e nalgún outro lugar de paso, como as entradas da praza de abastos, algo que moito me alegra porque é un sitio que visito con frecuencia.

Como un gran non enche celeiro pero axuda ó compañeiro, colaborei minimamente, porque se me pediu, suxerindo o nome dalgúns escritores e escritoras da banda de alá da ría. Teima miña. Sempre lamento que se saiba tan pouco do que se fai do outro lado en cada unha das beiras, sobre todo cando o que se fai é bo.

Como o tempo pasa pero as teimas sobreviven -e son máis visibles grazas ás redes sociais-, tamén desta vez houbo algunha queixa pola ausencia de textos en castelán, que en otras regiones de España tamén hai xente que escribe e bla, bla, bla... Tamén a había cando en Madrid fixeron o mesmo –que a idea vén de lonxe e repetiuse en moitos sitios- e non lembro queixas polo feito de que Madrid, que é a capital “de todas las regiones de España” se esquecesen totalmente dos idiomas destas outras terras.

Mellor ignorar os negacionistas e quedar coas imaxes da retina dos nenos e nenas felices dándolle vida ó asfalto da súa vila, saborear os versos mentres non os borre a invernía e felicitar a Verónica  Martínez por facer que as letras nos entren polos ollos.






20.11.15

Audiovisual, cómic e investigación musical con Ribadeo ó fondo

Eu quérolle ben ó alumnado. Van alá moitos anos e son moitos os que me teñen aturado. Algúns fanme doer a cabeza –e supoño que eu a eles- pero pasan os anos, miro atrás e manda máis o afecto có desasosego.

Son xa tantos e tantas que un perde de vista os camiños que seguiron, pero de vez en cando dá con eles, con elas, no mundo real ou virtual e alégrase dos seus éxitos, aínda que sexa caladiñamente, desde a última fila da sala. Ultimamente as novidades chegáronme en lote:

I
Na gala do OUFF Escola 2015, en Ourense

Empezamos polo máis cercano. Sara, María, Elena, Cristina e Jaime, que teñen agora a quenda de aguantarme tres horas por semana, puxeron cara, voz e sentimento no Eu digo... que arrasou en youtube, e recentemente foron finalistas no OUFF Escola 2015, convocado polo Concello de Ourense. 

Non houbo premio, pero xa non é pouco premio estar entre vinte escollidos nun certame ó que concorreron cento e moitos traballos.

II
Portada de "No me pegues que llevo gafas".

"Na escola comeza debuxar batallas con miles de mortos que despertan un sorriso aprobatorio nos seus mestres. Mais un día decide mudar de estilo e pinta unha escena de amor entre un home e unha muller [...] Os mestres péganlle dúas bofetadas e esnaquízanlle o debuxo"

Seica lle pasou a Anxo L Baranga, segundo lemos nunha breve reseña biográfica na lapela dun libro. Non sei se este sería tamén o caso de Jorge Monlongo, que hai anos pintaba de todo nos libros de texto, nas libretas e tamén nos pupitres das aulas, para desespero das limpadoras. Non creo que lle garden rancor, que son xente de ben e perdoan todas as tintas que levan borrado. 

Tamén debuxou para Km 0, a revista escolar que daquela sacabamos adiante no instituto. Despois souben da súa arte nas páxinas de El Pequeño País, do seu traballo como ilustrador para os textos dunha editorial e pouco máis.

Agora sorpréndenos desde Madrid con No me pegues que llevo gafas, unha historia moderna con debuxos ben atractivos. Está no mercado. Un bo agasallo de Nadal. Facédeme caso.

III
Portada de "Music and Exile in Francoist Spain"
Eva Moreda, que escribiu boas páxinas para a nosa literatura, anda agora un pouco abaixo dos highlands escoceses facendo cousas novas en idioma de por alá que un pouco domina. Pero, sabendo da súa sagacidade, seguro que o seu Music and exile in Francoist Spain, que coñecemos polas redes sociais, é de lectura ben interesante para quen teña interese en saber máis de quen tivo que facer as maletas á forza durante aqueles corenta anos de desgraza que nos caeron encima despois de xullo do 36.


Tres noticias de xente que teño ou tiven nas aulas e que alegran estes tempos de outono, cando o inverno ameaza xa con vir para quedarse, segundo contan os que entenden de mapas e xeografías das borrascas. 

3.11.15

"Eu digo...": un ano, 32.868 visitas.

Mañá fai xustamente un ano que subimos a youtube o "Eu digo..."
A historia xa está contada.

Van alá 365 días e, neste momento exacto, 32.868 visitas

Seguimos orgullosos das nosas variantes, seguimos orgullosos do galego, seguimos orgullosos de Sara, Cristina, Elena, María e de Jaime, que acolleron con entusiasmo a idea e mellorárona. E seguimos orgullosos de Tania, que se encargou da montaxe e mellorou todo aínda máis.

30.10.15

90 anos do éxito de Antolín S. Mediante en Lugo

Váisenos alá outro mes de outono, como sempre lle chamou miña nai, e a cousa cadra con outra enxurrada de pedradas contra as linguas pequeniñas do noroeste. En Galicia xa estamos afeitos –en realidade un nunca se afai a estas cousas- pero en Asturias parece que os desprezos dos cerebros cativos, por grandes que sexan os seus apelidos, mancan de xeito especial e no día de hoxe ferven as redes contra quen desprezou publicamente o asturiano mentres cobra dos impostos que pagan os asturianos.

 Xuan Bello fala de “vencelos coa intelixencia” e eu doulle a razón á súa lucidez, pero iso non evita as ganas de rematar a vitoria cunhas pedradas ben calculadas, para non mancar máis do necesario.

Váisenos alá outro mes de outono e un volve a mirada a Asturias, cara ás hemerotecas, e decátase de que a cousa cadra co 90 aniversario dunha ampla reseña na prensa arraiana do éxito que obtivo un fillo destas terras no certame literario organizado pola Asociación de Prensa de Lugo co gallo das festas do San Froilán. Falo de Antolín S. Mediante, vencedor do “segundo tema” (mellor poesía en galego) co seu poema “A un muíño desfeito”.

O poeta de Taramundi, que nos últimos anos rescatou do olvido Xoán Babarro, compartiu honra aquel día con D. Ramón Otero Pedrayo e outros, nun acto conducido por Antón Vilar Ponte.

De todo iso dá conta Ecos Vegadenses no seu nº 40, correspondente á 2º quincena de outubro de 1925. E nós recordámolo hoxe porque preferimos dedicarlle atención á xente de boa intención, especialmente ós que dunha banda e outra da ría, compartimos soños e desexos.
Cabeceira de Ecos vegadenses (2ª quincena de outubro de 1925)






16.10.15

A forza que vén de lonxe- XI: Chus Pato en Harvard

A SERIE EMPEZA AQUÍ.

Algunhas veces, a forza chega desde lonxe de rebote. Primeiro ten que marchar.  Marchar desde Ourense, por exemplo, pasando polo Deza e subindo a un avión con destino a ultramar co peito e o corazón ateigado de versos. Palabras que son vida.

Despois vén a entrada no templo da poesía, a Woodberry Poetry Room da Universidade de Harvard, para baleirar os versos alí onde só os mellores teñen tal honra. Só as mellores.

Tal foi, recentemente, a viaxe de Chus Pato. Con ela, Erín Moure, forza de lonxe impagable da que xa demos conta noutra ocasión.

Chus Pato recitou poemas en galego na Woodberry Poetry Room de Harvard; Erín Moure traduciuna ó inglés e o noso idioma queda así gravado para a historia no mesmo espazo onde antes recitaron Ezra Pound, T.S. Elliot, J. Kerouac e outros nomes que pasaron con honra á memoria das letras universais.

Agora vén  ou debía vir o efecto boomerang, a forza que vén de lonxe e chega de novo onda nós. Só uns poucos saben enxergala no medio da néboa: Ana Romaní no seu diario cultural, Xosé Antón Laxe Martiñán que comparte a nova nos eidos de Prolingua...

Os máis, non. Andan demasiado enredados dando conta de cada entrada e saída de Isabel Pantoja na cadea ou dalgún cabazo enorme que apareza nunha leira, que estamos no tempo.  
as letras emerxen da pedra, do máis profundo dos soños

as letras son pinturas con voz

entón a luz cicélaas

e un monllo de aire impulsa as cavernas do corpo

e o berro do animal aprende, soletrea e pronuncia

pronuncia a palabra da parte sen parte
dor dos das que non teñen parte
as letras, esas letras [...]
son ríos, e condénsanse en nubes
e viaxan
E ó viaxaren, a forza dese acto chéganos de volta desde lonxe e dános azos para a esperanza en tempos de desleixo anovado. Aí ó lado. Unha semana si e outra tamén.

Pero non quero ensuciar o momento lembrando a monitora de hípica que causa vergonza ata nos cabalos que a rodean, a viaxeira blablacárica que non quere compartir vehículo cun chófer que fala galego, o empresario de Betanzos que non acata a lei porque lla remiten en galego, ese centro de educación(?) infantil que prohibe o uso da nosa lingua. E non só.

Non quero. Non merecen tanta atención. 
O meu idioma nativo é un conflito lingüístico

A miña historia máis recente pasa pola dificultade de hospedar os antepasados
CONTINÚA AQUÍ

3.10.15

"Con follas de figueira". Poesía social en galego en plena guerra

Din por aí que as primeiras décadas do século XX supuxeron o derrubamento definitivo da fidalguía e o ascenso da nova burguesía comercial.

Algúns escritores da época dan conta destes cambios nas súas obras, normalmente con desagrado. O caso máis coñecido é o de Vicente Risco, que en O porco de pé ridiculiza coa figura de Don Celidonio eses novos ricos, que chegaron a selo a forza de apañar cadelas e pasar fame.

Na prensa do occidente de Asturias tamén atopamos algún exemplo que vai nesta liña. No número 279 de Ecos vegadenses, correspondente á primeira quincena de setembro de1937, AESEEME publica o poema "Con follas de figueira", onde dá conta dos abusos dos comerciantes, que se enriquecen de xeito usureiro.
Eu na miña vida vin
gremio máis aproveitado!
AESEEME é un dos pseudónimos cos que Antolín Santos Mediante asinou os seus textos. Non era un autor precisamente botado á esquerda, así que o contido do seu texto e o feito de que o publique en galego na prensa asturiana xa en plena guerra civil danlle especial mérito.

Agora, eses usureiros seguen existindo, pero teñen outra dimensión e pacen sobre todo no sector enerxético.


AESEEME: "Con follas de figueira". Ecos vegadenses, setembro de 1937


8.9.15

O soño de Xoán, de Farruco Graña

Un momento da presentación de "O soño de Xoán"
Hai un par de semanas tiven o privilexio de acompañar a Farruco Graña na presentación da súa novela O soño de Xoán, na Casa das Letras de Ribadeo, nun acto organizado pola A.C. Francisco Lanza.

O autor
Farruco Graña
Farruco Graña é profesor de Filosofía no IES de Tapia de Casarego, colaborador habitual na prensa escrita e virtual, activista cultural e político comprometido sempre co nacionalismo. Actualmente é Concelleiro de Cultura en Ribadeo. Un traballador incansable,  “pensador por libre, docente por conta allea e amante das letras” –copio da súa conta de Twiter-..
Como escritor estreouse en 2007 coa novela O bosque de Nadgor. Despois participou en varias obras colectivas: A Coruña á luz das letras (2008), Follas de carballo (2011), Contos da taberna (2014).
Algúns dos seus textos literarios foron merecentes de premios: Accésit no XVIII Certame Literario Manuel OrestesLópez, de Paradela, polo conto “O tren de Vialoudrid”; 3º premio na XV edición do Certame de Narrativa Curta “Ánxel Fole”, polo relato “Campanas de Anllóns” e 1º Premio na modalidade de narrativa do X certame organizado pola A. C. Rosalíade Castro de Cornellá, polo seu traballo “Badaladas de Anllóns”.

O soño de Xoán
Portada de "O soño de Xoán"
 Contido
A novela  trata sobre as peripecias de Xoán Lourido, un mozo ribadense afeccionado á astronomía, no Ribadeo do século XVII. O protagonista consegue unha copia do Somnium de Kepler e a partir dela, escribe a recreación dunha viaxe de ida e volta  á lúa desde o Monte de Santa Cruz. O seu interese pola astronomía acaba traéndolle problemas co Santo Oficio, xa que un inquisidor con orixes na zona pretende facer méritos ante outros colegas e as informacións que lle chegan con respecto a Xoán Lourido fan que lle bote o ollo para procesalo por bruxería e por ter lecturas contrarias á fe.
Máis alá da ciencia-ficción, na obra hai tamén unha importante compoñente histórica, o cal supón unha dificultade engadida para o autor ó ter que adentrarse nun proceso de documentación que se engade ó esforzo da propia escrita, da creación literaria en si.
Nesta liña, algúns dos aspectos presentas na novela son as relacións políticas entre a Península Ibérica e Flandres, as actividades da inquisición en Galicia, os anos da peste, a historia do porto de Ribadeo e as relacións comerciais con outros portos, a estrutura da vella vila amurallada, a configuración das rúas da vila, os movementos das augas e a toponimia da ría, as rivalidades entre os lugares das dúas bandas da ría, etc.


Outra imaxe da presentación de "O soño de Xoán" en Ribadeo
Estrutura
A obra  estrutúrase en tres partes:
A 1ª, situada na primeira metade do século XV, ó meu modo de ver funciona como contraste á seguinte, que é a que supón o groso da novela. Nesta primeira parte asistimos a un tempo de relación comercial intensa de Ribadeo con outros lugares, o cal permite a entrada de novidades necesarias para o posterior desenvolvemento da trama. Ao mesmo tempo, é un período de bastante tolerancia relixiosa e de convivencia pacífica entre crenzas distintas, simbolizada na cidade de Toledo. 
A 2ª parte, situada na segunda metade do século XVI e, principalmente, primeira do XVII, correspóndese cunha etapa dominada pola intolerancia relixiosa, polo fanatismo e polos comportamentos dos seguidores do Santo Oficio. 
Na 3ª parte nárrase o soño de Xoán, a súa viaxe sideral, que tantos problemas lle causou.

Outros aspectos formais e de contido
Ó longo da novela o autor utiliza distintas perspectivas narrativas e alterna a narración con amplos fragmentos dialogados. Todo isto favorece o ritmo da novela e axuda, por veces, a situar os tempos do relato, xa que aínda que en xeral a historia se desenvolve cronoloxicamente, hai pequenos saltos adiante e a atrás.
Farruco Graña domina o vocabulario galego vivo e tamén o moribundo, os cultismos e o léxico popular, polo que podemos falar de riqueza léxica na obra, o cal non impide algún erro lingüístico e algunha pequena gralla, como sucede en practicamente todo o que se edita.
Está presente a fantasía, a relixión, o amor, o humor,… está presente, en definitiva, unha diversidade de elementos formais e de contido que fan de O soño de Xoán unha lectura ben recomendable.
Cartel da presentación de "O soño de Xoán"

Actualidade
A pesar de que o novela se centra nun momento do que nos separan uns centos de anos, tamén vemos fíos que nos conducen á actualidade, á realidade sociopolítica máis próxima:
“Que bo acerto teñen os monarcas que saben coidar da diversidade dos seus reinos” (p. 21).
 “A diversidade cultural estábase a converter en base da súa riqueza” (p. 106)
Eu non podo evitar ler eses fragmentos en clave actual, tendo na cabeza a recentralización política e o proceso de uniformización cultural ó que asistimos.
“Tendo Amsterdam xentes tan diversas de relixións tan opostas, mantíñase pacífica con poucos ministros, pero con moita xustiza, pois a vivencia relixiosa considerábase algo propio do plano individual que non debía interferir na vida colectiva” (p. 106).
Imposible non pensar na actual situación da relixión no Estado, no ensino e nos rosarios que se nos aparecen onde menos pensamos, en bispos e en Ministros con santos no seu equipo de traballo.
 “En canto que o poder político gravitaba con toda clareza cara o sur tomando como referencia tanto ao Mediterráneo como, sobre todo, ao Atlántico con Sevilla como epicentro da carreira de Indias, pouco iamos poder facer. Mais a verdade, por crúa que sexa, non se debe ocultar, hai que ter a valentía de expresala a viva voz en concello aberto para polo menos poder tomar conciencia dela e mostrarlle aos nosos fillos como poder ir facendo camiño para mudar as cousas”. (p. 59).
A pesar da alusión á carreira de Indias, que nos leva a outros tempos, a referencia á ausencia de poder propio e a necesidade de telo pada mudar a realidade tamén a leo en clave actual. O mesmo sucede con estes outros dous fragmentos:
“…como non esixamos o que nos corresponde, ninguén nolo vai dar”. (p. 60).
 “Este afán por loitar polo seu país, […], no canto de aceptar con resignación a fatalidade da historia, fixo reflexionar a Xoán Lourido en máis dunha ocasión” (p. 79).
Trátase de pequenas pinceladas que o autor nos vai deixando, ben dosificadas para non caer no panfletarismo. O autor escribe cun ollo no pasado e outro no noso presente máis próximo.
Agardamos que sexan moitos os ollos dos lectores.

27.8.15

Unha metáfora do galego nunha praza de Bruxelas

Pedrafita doada pola Xunta de Galicia, nun parque de Bruxelas
Este verán estiven algún tempo en Bruxelas e noutros lugares de Bélxica. É divertido, porque hai moita xente estrada polo chan bebendo cervexa e, ademais, en Bruxelas un pode ver cousas que aquí xa non se permiten porque seica as prohibe Bruxelas. Pero non vou enredar agora con esas lerias.

Tamén atopei un fósil dos tempos de Fraga. Nunha pequena zona axardinada deixoulle espetado un menhir coma os que hai cerca da Torre de Hércules da Coruña.

Eu imaxino que un día de 1999 chegou Don Manuel ás alancadas co pedroulo ó lombo, vestido de Obelix, chantoullo na herba e díxolles:
-Aí queda iso!
Despois marchou correndo sen despedirse. Detrás foi alguén e puxo unha placa de mármore, que era o que se levaba naquela era, para explicar un pouco a cousa. 
"Dobre placa" conmemorativa, ó pé da pedrafita de Bruxelas
Non sei por que, pero alguén rachou a placa e resulta que por debaixo hai outra case igualiña. O texto, redactado en catro idiomas, di na versión galega: 
Esta pedrafita, antergo símbolo solar, dedicada ó Peregrino anónimo, ha sido doada pola Xunta de Galicia e erixida no punto de encontro e de saída dos peregrinos cara a Santiago de Compostela. 
Digo que son case igualiñas porque entre as dúas placas hai un par de diferenzas:

Ese "ha sido doada", que tanto manca o oído, non está na placa de abaixo, onde, polo que se ve, a versión galega estaba redactada con corrección.
Fragmento onde se poden ver as diferenzas da placa inferior.
Ademais, pódese observar que na de abaixo a orde dos idiomas era castelán, galego, francés, neerlandés, mentres que na que está superposta o galego pasou para o fondo de todo.

A min o asunto paréceme unha metáfora da situación do galego: cada vez máis deturpado e máis relegado.

29.7.15

Ribadeo na literatura

Cando eu era pequeno, pensaba que para aparecer nun cartel había que tourear nunha praza, tocar o acordeón nunha verbena ou acribillar un sherif a balazos. Isto último era o que máis molaba, porque che poñían un WANTED encima do careto e uns números que indicaban a presada de dólares que valías. 

Polo que se ve, a cousa xa non é así e agora calquera sae nun cartel. Definitivamente, o mundo está botado a perder.
Cartel das XIII Xornadas de historia local

24.6.15

Medo

Cando eu era pequeniño tíñalle medo ós comunistas, á Garda Civil, ó Cuchufrito e ó can de Filomena.

O can de Filomena saíame ladrando ó carreiro da igrexa, que pasaba a carón da súa eira, cada vez que eu ía por alí. Tardei en decatarme de que os seus ladridos non eran unha ameaza senón unha prevención, xa que non se me perdía nada naquela dirección.

O Cuchufrito torgueaba polos camiños mentres os medía de lado a lado, con media botella de augardente no peto da chaqueta e outra media no papo. Levaba un podo ó ombreiro por se aparecía unha toxeira que rozar a cambio dunha cunca de caldo e dúas de Ribeiro. Pero nunca lle fixo mal a ninguén.

Á Garda Civil tíñalle medo porque un veciño sempre me dicía que me ían levar preso porque seica eu lle prendera lume ó río con fentos verdes e mistos sen cabeza. Era mal home, que iso a un neno non se lle di, pero deixei de terlle medo á parella cando me crucei unhas cantas veces con eles e nin me miraron.

O peor era o medo ós comunistas. Eu non coñecía ningún, nin sabía que pinta tiñan, pero morría co medo a que se me aparecese un e me fixese calquera desas moitas cousas malas que eles disque facían.

Pasábame coma a Don Celidonio cos sindicalistas e como supoño que lles pasará a moitos nenos de agora se lle prestan algo de atención ás declaracións de certos agoreiros, referíndose ós novos camiños que parece coller a política do País. O único que lles falta por dicir é o que Antolín Mediante puxo en boca dun personaxe nun dos seus poemas, publicado en Ecos vegadenses na primeira quincena do 31 (nº 161): se veñen os comunistas vas ter que compartir a muller con todos:
[...]

Fragmento dun poema sobre a situación política na época

3.6.15

Filgueira Valverde no arquivo de Dionisio Gamallo Fierros

Portada de "Seis canciones..."
Deixando a un lado as polémicas sobre o acerto ou desacerto da RAG ó designar a Filgueira Valverde como autor homenaxeado no Día das Letras Galegas 2015, tiña pensado non deixar anoitecer maio sen dar conta da presenza deste autor no arquivo de Dionisio Gamallo. Pero o tempo corre máis ca min e entrou o mes de San Xoán sen que fixese os deberes. Toca hoxe.

Unha vez máis, debo manifestar o meu agradecemento á familia Gamallo Fierros, e en especial a Toni Deaño, por facilitarme o acceso a este material coa finalidade de organizar unha exposición no instituto de RibadeoDionisio Gamallo, onde boto algunhas horas moitos días do ano desde hai décadas.


A presenza de Filgueira Valverde no arquivo de Gamallo consta de:

Unha separata de Seis canciones de mar “in modo antico”, publicado en Albor (Cuaderno de poesía) baixo edición de José Díaz Jácome. Está datada en Pamplona, en marzo de 1941. Todos sabemos que non era moi frecuente daquela publicar en galego, por moi inofensivo que fose o contido e por moi adepto que fose o autor.
Programa dun curso de literatura

 O programa dun curso de literatura galega impartido por Filgueira na aula 1 da Facultade de Letras da USC entre o dezasete de xaneiro e o dezaoito de febreiro de 1933. O autor aparece no folleto como membro do Seminario de Estudos Galegos. O contido do curso aparece amplamente detallado en catro páxinas impresas en Nós, Pubricazóns galegas e imprenta.

Artigos de prensa:
“Na morte de Sáurez Couto”, publicado no suplemento dominical do Faro de Vigo, o 25 de outubro de 1981. O artigo, que ocupa unha páxina enteira, inclúe fotos e varios debuxos do pintor ribadense.

“Vigo, 1853. Ambiente de la ciudad cuando apareció Faro de Vigo”, publicado no Faro de Vigo o 31 de outubro de 1952. Canto ó contido, non podemos deixar de mencionar as reminiscencias de Curros cando Filgueira escribe:
1853. Galicia pide la construción de un camino de hierro. Es un aliento unánime. [...] Hasta la propia poesía abandona las noches para cantar enfebrecida al vapor y al progreso.
“Pasado y presente de la pintura gallega”, publicado o 21 de xaneiro de 1979 en El Progreso. Resúltanos interesante o paralelismo que Filgueira establece entre algúns pintores galegos e algúns autores literarios: Rosalía con Fierros, Avendaño e Alfredo Souto; Lamas con Carlos Sabrino, Pardo Bazán e Sotomayor, Pondal e Camilo Díaz, Valle-Inclán con Corredoira, Laxeiro e Jorge Castillo; Noriega Varela con Xulia Minguillón, Amado Carballo con Colmeiro, Otero Pedrayo con Julio Prieto e Prego, Pimentel con Frau, Blanco Amor con Souto, Neira Vilas e Casares con Seoane, Cunqueiro e Bouza Brey con Úbeda, e para rematar, o pintor Castelao co escritor Castelao e tamén con Cabanillas.
Tarxeta de Filgueira dirixida a Dionisio Gamallo

Unha tarxeta na que Filgueira saúda a Dionisio Gamallo e comunícalle que estivo “a la muerte pero voy reponiéndome” e dúas tarxetas de nadal, correspondentes a 1945 e 1946.

Cartas:
No arquivo de Gamallo consérvanse doce cartas. A máis antiga é do dez de decembro de
Comezo dunha carta de Filgueira a Gamallo
1937 e a máis recente do vinte e cinco de marzo de 1989. Esta última é a única manuscrita e redactada en galego; as outras están mecanografadas en castelán.

Canto ó contido, as máis antigas, ademais dunha serie de cumpridos de carácter persoal, tratan principalmente de cadros do Pintor Fierros, avó de Dionisio, polos cales Filgueira amosa interese, para expoñelos no museo de Pontevedra e, nun caso, tamén se refiren a un de Sánchez Coello que Filgueira require para unha exposición en Lisboa. Nas cartas hai valoracións pictóricas moi precisas por parte de Filgueira, que chega a concretar a cantidade e o tipo de cadros que lle gustaría ter de Fierros no museo. Tamén se ofrece para desprazarse a Ribadeo el ou o restaurador do museo para recoller e acondicionar os cadros.

Pero, aínda que o contido das cartas se centra sobre todo na pintura, tamén hai alusións literarias, tanto referidas a textos de Gamallo como a traballos de Filgueira.

A máis literaria é unha carta do vinte e dous de xuño de 1959, na que Filgueira dá conta detallada dos traballos de investigación nos que daquela andaba metido, tanto para editar en Galicia como en América. Tamén se refire a un ciclo de conferencias que vai pronunciar en Coímbra e en Lisboa, e envíalle o esquema das mesmas, que levan por título: Compostela, ciudad barroca; Los influjos litúrgicos e La sobrevivencia del “Cossante”.

Do comezo da carta dedúcese que Gamallo lle pediu esa información a través de Aquilino Iglesia Alvariño.

Postdata dunha carta na que Filgueira lle pide autorización
a Gamallo para propoñelo como Correspondente da RAG.
Ademais do contido mecanografado, unha carta do sete de xaneiro de 1943 contén unha postdata manuscrita na cal Filgueira lle pide permiso a Dionisio Gamallo para propoñelo como correspondente da Real Academia Galega. É de supoñer que o ribadense aceptou, pois efectivamente acabou sendo correspondente da RAG, igual que o foi da RAE e do RIDEA.

Comezo da última carta de Filgueira a Gamallo
Acompañando a última carta, Filgueira gaba o galego de Gamallo e di que lle envía un poema que o ribadense lle dedicou en febreiro do 38. 

Efectivamente, a carón da carta consérvase un poema titulado “Eucaristía del amanecer”, dedicado “Al Sr. Don José Filgueira Valverde. Catedrático de Literatura y amigo, la más sentida de mis composiciones”. O poema consta de dúas páxinas mecanografadas, inclúe unha variente manuscrita para un dos versos, e está asinado por Dionisio Gamallo.

Comezo do poema que Gamallo lle dedicou a Filgueira en 1938
E iso é todo amigos, como dicía o bicho aquel.

31.5.15

1000 Primaveras +

Pantallazo do vídeo 1000 primaveras +
Un día faláronme da idea. 

Un día púxenme diante da cámara de Tania con moito mundo ó fondo, para que a mensaxe chegue lonxe. Tamén do outro lado da ponte que vai cara ó Eo-Navia.

Un día pilloume Noel e púxome á cabeza da procesión. 

Un día será certo que hai 1000 primaveras máis.


16.5.15

De Miles Davies ó capador de Faramontaos, pasando por Filgueira Valverde

I
Alan Lomax
Seica un tal José María Rodríguez andaba os camiños coa coitela na man capando porcos por terras ourensás. Parece que tamén mataba. O 8 de decembro do 52 tocaba matanza en Faramontaos, na Merca.

Seica un tal Alan Lomax andaba polo país  adiante gravando músicas populares. Era o ano 52 e acompañábao a Garda Civil, que non tiña nada mellor que facer e un texano de case dous metros cunha gravadora na man podía ser un tipo perigoso. Antes, xa lle dera por gravar os negros de Mississipi e Louisiana e o FBI acabou redactando sobre el un informe de 800 folios.
Filgueira Valverde

Seica un tal Filgueira Valverde lle recomendou a Lomax asistir á matanza do porco nalgunha eira do país. Non sei se o fixo con intención de que gravase os berros do porco co coitelo espetado na gorxa, pero o que o americano gravou foi a melodía do chifro co que o capador anunciaba a súa presenza.

Seica un tal Miles Davies acabou escoitando a gravación do chifro do capador de Faramontaos e inspirouse nel para compoñer The pan piper, que abre o seu álbum Sketches of Spain.
Miles Davies

De todo o que lin estes tempos sobre Filgueira Valverde, o que máis me gustou foi saber a súa participación nesta historia. Paréceme que demostra sensibilidade pola súa parte, aínda que tamén habería que saber que pensou o porco de que lle mandase a un texano como testemuña da súa agonía.

II
Souben desa historia no último número de Luzes (nº 16), unha magnífica publicación dirixida por M. Rivas e X.M. Pereiro sen ningunha axuda oficial. Se cadra, a estes dous tamén había que poñerlles a Garda Civil á beira, que teñen un bolígrafo, saben escribir e, polo tanto, son perigosos.
Portada do nº 16 da revista Luzes