Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

6.12.21

Axuntar

Imaxe de "Axuntar" no Facebook

Os grandes gurús da comunicación saben ben, seguindo a Lakov, a importancia de apropiarse das palabras transparentes con connotacións positivas e endosarlle ó rival as que transmiten sensacións negativas.

É o que fixo hai anos a dereita corrupta cando conseguiu que as cabeciñas da xente identificasen "corrupción" co socialismo de Felipe González, daquela no poder, e é o que fai o fascismo que se apropia para si da palabra "libertad" como cabeceira dos seus colectivos e dos os seus medios de comunicación, nos que hai de todo menos iso.

Vénme todo isto á cabeza observando algúns movementos que se están dando ultimamente en Asturias en relación co debate sobre a oficialización das súas dúas linguas propias, o asturiano e o galego, a carón do castelán, que xa o é porque así se impón no artigo 3 da Constitución, sen discusión e sen debate ningún.

No medio de toda a algarada, aplaudo especialmente o nacemento de Axuntar, un colectivo que supoñemos promovido por Quique de Roxíos, a quen nunca se lle pagará suficientemente o seu labor continuado, sereno e atinado desde que, sendo un mozoulo, formou parte daquela ilusionante Mesa prá Defensa del Galego de Asturias e da Cultura da Comarca.

É moi intelixente a elección do nome por parte da xente de "Axuntar", porque ninguén poderá negar as boas sensacións que hai detrás dese verbo: unir, coordinar, traballar en común... Ademais, coñecendo a Quique, un sabe que non hai nada de impostura na proposta. Axuntarse é o que precisan todos os que realmente teñan interese en que as variedades lingüísticas autóctonas de Asturias non sigan esmorecendo; os que realmente teñan interese en que os seus falantes non sexan, na práctica, xente de segunda. 

Da súa parte teñen a razón e a lei, xa que incluso desde o Consello de Europa, informe tras informe condenan a escasa defensa da diversidade lingüística no estado español, por moito que o art. 3.3 da Constitución estableza que é un "patrimonio cultural que será obxecto de especial respecto e protección".

En contra, un le todos os prexuízos que en Galicia coñecemos desde hai moito tempo. Hai que contar con iso e desmontalos un a un coa forza da verdade e da razón. E cando se vaian desmontando, han crear outros coa mesma función: manter os privilexios de quen pode permitirse o luxo de vivir con normalidade sendo monolingüe en castelán. E haberá que seguir facendo pedagoxía para que tamén eses novos prexuízos queden en evidencia.

Polo que un vai vendo, a xente de Axuntar está falando con todos pero moi clariño, como cómpre facer. Agardamos que o seu labor non caia en terra erma porque "a forza de tanto amor non pode ser inútil".   

1.12.21

Darío Xohán Cabana e Ribadeo

 

FONTE: "Nós diario"

O 17 de novembro souben pola prensa do falecemento de Darío Xohán Cabana. Aínda que tiven a sorte de poder presentalo dúas veces actos públicos en Ribadeo, unha no instituto e outra na biblioteca municipal, tampouco tiven máis relación persoal con el. Así que non estou en condicións de engadir sobre a súa vida e sobre a súa obra nada que non poida localizar cunha simple busca en Google quen teña un mínimo de interese.

Con todo, non me resisto a deixar constancia da miña admiración pola súa obra e aproveito para reproducir aquí tres textos que teñen relación con Ribadeo, aínda que non son dos que máis sona teñen dos moitos que publicou o autor de Roás.

Se as miñas anotacións non están erradas, cos dous primeiros recibiu o 1º premio nun certame convocado pola Sociedade Filantrópico Dramática en 1980 e publicáronse en Vinte cadernos (poemas 1969-2002) (Ed. Xerais, 2003). Co último obtivo o terceiro premio na mesma convocatoria do ano seguinte e publicouse en en Recolleita, nunha edición non venal a cargo de El Correo Gallego.

O primeiro texto é un soneto homenaxe ó labor reposteiro das monxas co convento de Santa Clara. A voz poética loa as artes das monxas, pero detrás da devoción manifesta cremos ver unha chiscadela pícara que nos leva a cantiga irreverente que Fernand’ Esquío lle dedicou a unha abadesa que tamén era moi destra noutras artes ben distintas.

O segundo soneto canta o espírito emprendedor de Antonio Reimunde Ibáñez, que soubo ver riqueza onde outros só vían terra.

Por último, o terceiro poema, é un chamamento a que se planten viñas autóctonas na Mariña, para que nas celebracións da zona non haxa que brindar con viño de castes alleas, coma o albariño ou o mencia.

 Velaquí sos textos:

A UNHAS MONXAS DE CLAUSURA QUE FAN RIQUÍSIMOS CONFEITES

Señoras miñas do claustral contorno

que semellades flores delicadas

ou pálidas vasillas ciceladas

polo tempo, prezado e raro adorno;


señoras miñas –vento claro e morno-

das transparentes mans azucaradas,

donas da luz nas tardes dilatadas

amas do quente e mol sabor do forno;


señoras miñas da fariña triga,

sabedoras da ilustre ciencia antiga,

que versa sobre o almibre e sobre o mel;


señoras miñas do claustral retiro,

a vós envío, atal coma un suspiro

esta cantiga e mais un caravel.

 

ANTONIO REIMÚNDE IBÁÑEZ DESCRIBE A TERRA

E dixo Ibáñez: Hai na terra veas

de escuro mineral que nos agarda,

espaciosa abundancia doce e parda,

que espera forxas, moldes, panaceas.


E dixo Ibáñez: Hai na terra reas

de ferramentas que Vulcano garda,

e é necesario que a fogueira arda

pra xebrarmos da terra vis areas.


E dixo Ibáñez: Minas hai de terra

que serve ó home para facer xerra

na que gardar o noso viño doce.


É necesario, pois, que o forno quente

porque terá máis gloria toda a xente

polas cousas que o forno forxa e coce.

 

INVITACIÓN A PLANTAR VIÑAS NA MARIÑA

Volve plantar vides de ouro e verde

agudello e xerez do tempo vello

beira do mar de neboento cello

que tantos homes furibundo perde.


Volve encher as encostas de caíño,

ergue vizosas cepas de mencía,

socalcos pon en agra montesía

e dános gozo novo de bon viño.


Adorna a vella pedra en Mondoñedo

con acios mouros e follaxe mesta,

e nas montañas súpetas entesta

fortes pés pra formares bon viñedo.


Ensombreza moitísima follaxe

o finisecular suave engado

de Ribadeo, e estea o sol callado

no antigo froito, e de ouro o pencarraxe.


Que en Morás, cando volvan da balea,

os rudes mariñeiros fagan farra

ó redor dunha grande e bela xarra

do viño mariñao fermoso chea;


que en Sargadelos mollen as palabras

os fillos de Reimundo ó pé do torno

e refresquen o ardor do roxo forno

co viño antigo que de novo labras;


que o pescador que vai de noite ó mar

procurando a sardiña e o bocarte

tamén se beneficie da nobre arte

de facer doce a terra ó paladar;


que en Illa Pancha o túcero fareiro

beba o teu viño amodo e longamente,

e préceo no que val cando se sente

na tempestade cántabra senlleiro;


e que en Viveiro os ledos bebedores

non liben do ribeiro ou alvariño,

pero gocen estoutro alegre viño

dos mariñaos horteiros soñadores.


Non temas o Gran Sole frío e rude

que trae negra corrente de xeada;

varudo agricultor, non temas nada,

só a esperanza e a terquidade acude,


que algún día, do Navia montesío

deica Estaca de Bares e o Vicedo

hase de erguer froital o teu viñedo

contra fría corrente e vento frío;


e hanche ferver na adega negras cubas,

alquimia milagrosa que fai viño

do xerez, do agudello e do caíño

e tódalas doces nobres uvas.

2.10.21

"Resaibo amargo", de Lucía Ferro

Portada de "Resaibo amargo"

Con sorpresa e ledicia recibín a publicación de Resaibo amargo, de Lucía Ferro (acrónimo dos seus dous apelidos), a quen hai anos tiven nas aulas.

Digo que recibín esta publicación con sorpresa porque descoñecía as afeccións literarias de Lucía, e con ledicia porque sempre me gusta ter novas do meu alumnado de tempos atrás, e se é por motivos literarios, máis aínda, porque me fai supoñer que non provoquei que fuxisen ás alancadas das nosas letras.

Con oracións breves que dan axilidade e compensan a minuciosidade coa que se contan os feitos, Lucía adéntrase nun tema novidoso, que eu saiba, na literatura galega: o comportamento mafioso e sen escrúpulos da industria farmacéutica, que prioriza os beneficios sobre a saúde da xente.

De paso, adéntranos no tema da violencia doméstica, que neste caso se dá no seo dun triángulo feminino no que non todas as integrantes son o que parecen, ou si. En Resaibo amargo,  salvo en momentos puntuais, os homes teñen un papel secundario, aparecen ben dosificados complementando a trama e pouco máis.

A novela publicouse en papel e tamén en versión descargable para Kindle. Despois da súa lectura, o único resaibo amargo que me queda é que non se publicase nun selo que puxese máis esmero na edición e que, de paso, traballase ben a promoción e distribución da mesma. 

En calquera caso, parabéns a Lucía pola súa ópera prima, co desexo de que detrás veñan máis.

Mariana é unha xornalista coruñesa farta de escribir columnas e desmotivada co seu traballo. O estrés acumulado xunto coa inestabilidade da súa relación amorosa con Elena afectanlle a súa saúde. Tras meses de molestias físicas o seu corpo dálle finalmente un ultimatun: se non cambia, acabará mal. Mariana debe decidir como vai a transformar o seu día a día. No proceso coñece a Inês, unha brasileira que traballa como visitadora médica e que tamén arrastra os seus propios problemas coa empresa farmacéutica na que traballa. Conseguirán os seus obxectivos laborais? Acabarán coa súa propia vida no intento?

(Da web da editorial) 



20.9.21

Manuel Canto Lorido, poeta mariñao

 

Portada do libro

Entre os vellos papeis que Mamé conserva dos seus devanceiros, hai un exemplar de D’a Terra de Manuel Canto Lorido. Así descubrín eu este poeta, do que nunca oíra falar.

Investigando un pouco, souben que naceu en Riotorto, que en 1918 era mestre en San Miguel de Reinante e que despois exerceu na Pontenova. En San Miguel dirixiu o xornal El Eco de San Miguel, que chegou a ter subscritores alén mar.

D’a Terra imprimiuse en 1918 na imprenta Mancebo de Mondoñedo, cando o autor aínda non cumprira vinte anos. Aínda que Canto Lorido se declara admirador do xenio de Curros e de Cabanillas, nos 23 textos que compoñen o libro (22 poemas e un conto final) predomina o costumismo. 

Poema dedicado a Cabanillas

Tamén canta algún episodio que debeu ser sonado na época, como é a botadura no barco Electra na ría de Foz, poema ó que se atopan algunhas alusións na prensa recente.


Fragmento do poema mencionado

Canto á lingua, trata de reproducir a fala da súa zona, como fixeron outros naquel tempo, segundo confesa o propio Canto nunha introdución “Par’o leutor”:

Non retrato a Galicia ô xeito nin co-a fala de Rosalía nin Pondal, senón n-a maneira de falar que teñen n-a terra donde Noriega Varela -poeta castizo  hastra na-mais- bebeu a inspirazón cando pubricou o seu libro “Montañesas”.

Así mesmo, anuncia a próxima publicación doutro libro titulado Aluaradas d’a aldea se D’a terra ten boa acollida. Fose porque a acollida de D’a terra non foi a esperada ou por outro motivo, non temos noticias de que tal libro chegase a editarse.

Despois do seu destino na Pontenova, non sabemos que foi do Manuel Canto Lorido mestre nin do poeta. Tampouco temos noticia de El Eco de San Miguel, o xornal que dirixiu e que nos gustaría poder consultar.

--------------------------------------------

(IMAXES por xentileza de Mamé, que nos permitiu fotografar o libro)

10.6.21

Licor de Ribadeo para Don Celidonio

[Imaxe tirada de https://editorialgalaxia.gal/produto/o-porco-de-pe/]

Cando en O porco de pé o Doutor Alveiros acabou sucumbindo ós encantos do poder máis indecente -e do amor-, e aceptou acudir á festa-paparota coa que os "súbditos" de Don Celidonio o agasallaron, atopou unha mesa onde non faltaba de nada:

E levouno arrastro ó comedor estilo español, onde estaban as persoas de respeto, arredor da gran mesa onde campaban inmensas tartas, colosais brazos de xitano, pasteis enormes, montañas de pastas, pasteis, masas [...] namentres nos apartados había botellas de xeres, tostado, porto, champán, coñac, benedictino, chartreuse, ron, anís, curaçao, xenebra, kumel, e caixas de cigarros.

O kummel (kümmel, kumel) é unha especie de augardente con orixe nos Países Baixos que seica tivo especial aceptación na zona do Báltico. Desde Riga houbo en tempos tráfico marítimo fluído co porto de Ribadeo e entre as mercadorías que de aló se traían estaba o kummel, que chegaba á península a través deste porto da beiramar do norte e distribuíase despois polo resto do país. Disque ese era o motivo polo que lle chamaban "licor de Ribadeo" a tan distinguida bebida nas tascas da capital.

Cóntanolo Cunqueiro en Papeles que fueron vidas e Cunqueiro das cousas de comer e beber seica entendía, aínda que tamén entendía de fabular, así que quen sabe... O conto é que el escribe:

Los marineros compraban en Riga especialmente el aguardiente perfumado de cominos, el kümmel, y lo traían al país. Tanto traían que el primer Kümmel que se bebió en España y en Galicia fue conocido como licor de Ribadeo, que los veleros ribadenses El joven Antoñito y Flora Paquita eran los máximos transportistas del sabroso licor.

Afortunadamente, Don Celidonio, que quería posuílo todo, non acaparou todas as reservas do licor de Ribadeo, porque eu teño oído que nalgunha casa ribadense aínda se conserva algunha botella desde aqueles tempos. Quen dera probalo! 

21.5.21

Francisco Lanza e Mark Twain

 

Portada da edición de As aventuras de Tom Sawyer, adaptada por F. Lanza

Este ano cúmprense o 50 aniversario da creación da Agrupación Cultural Francisco Lanza. Honrábase así, nos últimos anos do franquismo, a un ribadense destacado nas primeiras décadas do século pasado, que un día decidiu coller as maletas, coma moitos outros.

Antes diso, Francisco Lanza levara a cabo un intenso labor cultural na súa vila. Entre as súas iniciativas cómpre salientar a creación do semanario La Comarca del Eo, que aínda se publica cada sábado. Tamén colaborou na prensa galeguista da época (Revista Nós, etc.).

Na emigración continuou dedicándose ó xornalismo, pero tamén traballou como tradutor para a editorial Sopena.


Cando hai algúns anos estiven na casa-museo de Mark Twain descoñecía eu que Lanza era o responsable dunha adaptación de As aventuras de Tom Sawyer, traballo do que agora conseguín copia.

Trátase dunha edición de 139 páxinas, publicada en 1948 en Arxentina, con fermosas ilustracións de R. Andrino, en branco e negro a maioría; a cor, a portada e algunhas interiores.

Un exemplar ben atractivo, que lerei en canto haxa vagar.




7.3.21

Wolfram, wolfram!

Portada de ¡Wolfram, wolfram!

De pequeno, eu lía novelas do oeste e escoitaba historias do wolfram nas minas de Fontao. A diferenza non era moita: tanto nun caso coma no outro, as relacións humanas non se asentaban en documentos e a vida dunha persoa dependía de se o seu nome estaba escrito no ronsel dunha bala ou no gume afiado dunha navalla.

Despois, as historias do oeste trasladáronse máis ó oeste e o tabaco e a droga foron o novo ouro negro. A partir dos 80, lin unhas cantas novelas sobre este novo territorio comanche con epicentro no mar de Arousa. Pola contra, pouca literatura coñezo sobre o wolfram.

Hai pouco, atopei nunha librería de vello ¡Wolfram, wolfram!, de Carlos Caba. Resultoume moi atractivo o subtítulo, “La diplomacia en la bocamina”, aínda que despois a diplomacia escasease nas páxinas.

Atopei, iso si, escenarios coma os das historias que oía de pequeno: Fontao convertido nun salvaxe oeste onde os cartos circulaban a feixes nos tugurios da zona, identidades sempre sospeitosas, xente que se achegaba sen que ninguén puidese saber se tiña contra si a suave pel dunha tentadora meretriz ou a invencible man de ferro dunha espía nazi.

Oín, nunha ocasión, que nas tascas da Brea había quen lle limpaba as babas ó can con billetes de mil pesetas naqueles anos 40 do pan mouro, da fame. Anos despois, xa nos 90, coñecín en Lugo o dono dun concesionario que, ó ver “Silleda” na documentación do meu coche, díxome que no estraperlo do wolfram gañara el todos os cartos para montar o seu primeiro taller.

Carlos Caba, o autor do libro que me trae á cabeza todas estas lerias, seica foi un policía medio aragonés medio estremeño que estivo daquela destinado na zona, loitando contra o estraperlo do wolfram... ou implicado nel, calquera sabe. A novela publicouse no 47 en Bos Aires. Daba para un thriler rural deses que tanto se estilan ultimamente.

6.2.21

A métrica do ilusionismo

 


Din dun pobo

que para vivir de aluguer

vendeu o amencer

a néboa e a memoria

 

non son felices

(os homes

 

non lembran o sabor das bágoas)

O ano novo e a xentileza do autor trouxéronnos un catálogo que é un tesouro: A métrica do ilusionismo, de Caxigueiro.

É un fermosísimo exemplar editado pola Deputación de Lugo correspondente á exposición na que se fixo un percorrido por quince anos de creación deste artista polifacético, desde 2005 ata a actualidade.

No volume podemos observar a evolución no traballo de Caxigueiro, desde o predominio da escultura nos primeiros anos ata os últimos tempos, onde gañou presenza o verso, pasando pola fotografía, as instalacións e outras propostas artísticas que foi explorando ó longo dos anos. Pero sexa cal sexa a canle, detrás está sempre a mesma mirada, a que pousa os ollos na sociedade para cuestionar, denunciar, lamentar ou simplemente ver desde unha perspectiva distinta.

O volume é unha delicia tanto polo contido coma polo formato, e cómpre felicitar a quen tivo responsabilidades no deseño e edición do mesmo.


Eu, que transito máis polas letras ca polas artes plásticas, dixen hai tempo que Caxigueiro era un poeta agochado detrás dun ceramista e que as súas destrezas como artista plástico, polo que é máis recoñecido, tapan en parte os seus méritos literarios. Por iso celebro especialmente atopar novos versos do autor. Admiro especialmente a precisión e a sinxeleza coa que é capaz de comunicar a idea, o matiz, axudándose frecuentemente da ironía. Se cadra á aquelo que en tempos se chamou "poesía pura" e que tan ben caracterizou Jorge Guillén.

Hoxe, mentres debullo de novo as páxinas, aí fóra vai frío e as árbores aínda están espidas de adornos, só co esencial, coma os versos de Caxigueiro.

petaron á porta

 

ofrecíanme paz interior

e a salvación

 

a conversa foi curta

eu precisaba un informático

 

(de fondo soaba nirvana

tampouco lles gustou)


 A métrica do ilusionismo, un novo tesouro dun vello amigo, desde San Martiño de Mondoñedo.