Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

15.11.19

Ángel Santos Vila

[Se cadra convén ler o engadido do remate, antes de empezar a ler]

Nada sabía antes –e pouco sei agora- de Ángel Santos Vila, ata que dei con el por casualidade nunha listaxe de adhesións á III Asemblea das Irmandades da Fala en abril de 1921. Fixeime no seu nome porque o sitúan na Veiga (Asturias) e sempre tiven interese pola xente comprometida co galego no occidente de Asturias.
Santos Vila, na lista de adhesións á III Asemblea das Irmandades da Fala

Buscando algo máis na prensa da época, atopeino en A Nosa Terra (xullo de 1930) formando parte dunha incipiente Irmandade Galeguista de Ribadeo, a carón doutra media ducia de nomes, encabezados por Francisco Lanza.
A Nosa Terra, xullo de 1930

Consultando o índice de A Nosa Terra puiden comprobar que colaborou con certa asiduidade neste xornal, remitindo poemas e artigos de inequívoco compromiso nacionalista desde varios lugares do país. Farei un pequeno repaso destas colaboracións:

“Queixumes”
O texto máis antigo é “Queixumes”, un poema de (des)amor, datado en marzo de 1917 e publicado no nº 15 de ANT, o 10 de abril do mesmo ano.

Eu vivo sin amore, y-é moi triste
non tere a quen contare as negras penas
qu’amagoan e esnaquizan
o brando corazón de quen foi nado
pr’amar e mais pr’amar
[...]
“Galego e castelán ou o castelán polo galego”
O segundo texto publicouno no dobre número 67-68 (30 de setembro de 1918). É un longo artigo que asina como "A. Santos Vila, mestre nazonal", no que defende firmemente o uso do galego no ensino.

Dirixe o artigo “ós galegos de boa vountá” e di que é un chamamento “ó baril galego Fraiz Andón” e ós directores do resto das Escolas Normais de Galicia

Non podemos desterrar o galego d’as escolas porque é algo consustancial c’o neno e informa todo os eu mundo espiritual, toda a súa vida de pasiois, sentimentos, impresiois, ideias, pensamentos. Ire contra il é demolere unha persoalidá sagrada feita na infanza por un mestre perfeuto e infallibre: pol’a Natureza.

“Soilo”
“¡Soilo!” é o título dun poema datado na primavera de 1919, publicado no dobre número 85-86 de ANT (15 de abril de 1919) no que se contrasta a alegría da nova primavera coa tristeza da voz poética, que non ten compañeira que lle axude a mellor levar as durezas da vida. O texto está dedicado a Nucha Moreno. Seguramente se trate de Generosa Moreno, con quen acabaría casando:

Como en anos pasados voltou a Pirmadeira
d’arumes toda cheia, silente e bulideira,
con froles n-as ramaxes,
con páxaros trementes,
e tintes os paisaxes
por meigos debuxantes.

Unha vella anduriña voltou ô meu tellado
a faguer o seu niño donde o ano pasado:
cubiza teño d’ela
e d’o seu compañeiro
qu’os aluma unha estrela
qu’eu non hacho tristeiro.

Voltarán pirmadeiras, voltarán anduriñas
 e non terei o niño das probes ansias miñas.

Non terei compañeira
que m’axude a levar
a vida magoadeira
de cantar e chorar.
“Notas ó marxen da discusión”
Neste artigo (ANT, nº 102, 5 de outubro de 1919) fai un chamamento á concordia no medio das discusións que se daban xa na época sobre a liña que debía seguir a normativa do galego escrito.

Refírese a tres tendencias, recoñécelle ós defensores de cada unha delas boas intencións e convida a non enfrontarse por cal debe ser o modelo normativo. O importante, di, é acadar o uso xeneralizado do galego e deixar que o tempo diga cal é o camiño normativo máis acaído para o noso idioma.
Tres ourentaciós se marcan n-a escritura ortográfica d’o galego: a portuguesa, a fonética i-a tradicional. ¿Cal d’elas seguire? Ningunha e todas. A nosa! A qu’o tempo faga nosa. Porque ou temos persoalidá ou no-a temos. Se a temos, cómpre o seu robustecemento, a súa diferenzazón, a súa idiosincrasia persoalísima sin misturanzas. Si no-a temos é valeiro e necio pertendere sere o que non somos, deixando de sere o que con outros imos sendo.

[...]

Veña galego. Muito galego. Fagamos galego de abondo. Imitemos a maioridade i-os millores; percuremos qu’os rótulos d’os estabrecementos de todas crases sexan en galego; qu’os anuncios, os xornás, toda folla imprentada, esteñan en galego. Falemos galego n’a casa, n’a rúa, n’o círuclo; esquirbamos ôs parentes, os amigos, ôs comerzos en galego.
 Remata o artigo retomando a idea inicial, pedido sosego e irmandade:
Acougade, hirmáns, e non rifemos sin causa. Somos hirmáns. C’o tempo, xa virán as uvas a maduro.

“Cuaderns d’estudi”
“Ollando a Cataluña” é o antetítulo deste título en catalán que aparece no nº 103 de ANT  (25 de outubro de 1919).

Santos Vila fala neste artigo da revista Quaderns d’estudi, editada en Barcelona e que se reparte de balde entre todos os mestres de Cataluña. O autor glosa o contido fundamental dos catro números que posúe e informa sobre a súa orientación de renovación pedagóxica, lamentando que en Galicia non suceda algo similar:
Cando nós conqueriremos a forcia económica necesaria pra faguel-o mesmo! Cando desenrolaremos no pobo o sentimento patrio, o nazonalista, o d’a dinidá racial que nos permita unha aución cultural semellante? Ouh, catalás!

“Deus e o noso idioma”
Publícase no nº 118 de ANT, o 25 de abril de 1920. A partir dunha anécdota que sitúa nun pazo do Ribeiro, o autor reflexiona sobre o absurdo que é que a xente galegofalante renuncie ó seu idioma para rezar.

Afirma  que ese abandono do idioma propio é incluso unha ofensa a Deus, un pecado no sentido relixioso do termo, xa que Deus apreza a verdade, a autenticidade da persoa, os sentimentos afectivos máis íntimos.
Eu me pergunto por que se reza en castelán n’as aldeias, donde se fala decote en galego, e non dou con razós ningunhas, e soilo alcontro causas pelengrinas e abafantes. Son as mesmas que van desleigando, desnaturalizando e castelanizando as nosas vilas e cibdades; son o rexime políteca d’a Hespaña, a hexemonía irritante i hestórica d’unha rexión d’a Iberia e o descoñecemento d’os nosos propeos valores ô fitar de cotío pr’os d’o Berzo pra aló.

“Follas secas”
É un poema publicado  no dobre número de ANT correspondente ó 5 de novembro de 1920. Ó longo do texto, describe detalladamente  unha paisaxe de outono para concluír dicindo que a melancolía propia dese ambiente invade tamén o seu corazón.


“Xifras doentes”
Poema publicado no nº137 de ANT (31 de marzo de 1921). Desta vez a voz poética sitúa a acción na primavera, pero mantense no personaxe a mesma melancolía de poemas anteriores. A acción describe os sentimentos dun home namorado que observa no toro dun castiñeiro o nome da muller amada, que tempo atrás gravara coa esperanza de que ela chegase a velo. Pero ela nunca soubo dese feito, así que aquelas letras carecen de sentido para quen repare nelas.



“As primeiras neves”
Neste poema, publicado no nº 143 de ANT (1 de xullo de 1921), a voz poética rebélase contra os primeiros indicios da vellez ó observarse reflectido nun espello.



O traxe galego
É o último artigo de Santos Vila en A Nosa Terra. Publicouse no nº 185, o 15 de maio de 1923. Desta vez o autor critica o espírito folclórico dunha exposición de traxes rexionais que vai ter lugar en Madrid, pero ó mesmo tempo di que é necesario o evento para que se decaten de que a diversidade cultural do Estado non se vai amalgamar nunha nova identidade por moito que o intenten desde o poder central:
Isa proieutada esposición é nacesaria. É nacesaria para que os cegos e xordos de Madrí que non se asomaron á rialidá d’a Hespaña, por iso decadente, se procaten de que eisisten persoalidades carauterísticas, fisionomías propias, nacionalidás, espritos, culturas, civilizazóns, modalidades, idiosincracias raciales n-a mesma, que non é dado pertender uniformar, anular, asoballar, con pretestos imperialistas, con fins egoístas de hexemonías odiosas, con tópicos unionistas trabucados de melloramento social.
Remata o artigo pedindo que os galegos rescaten o uso do traxe rexional con orgullo, fachenda e dignidade, non como se ve de cando en vez nas vilas e cidades, só en corpos de gaiteiros, de actores de teatro bufo ou dalgunha autoridade, porque tamén “séculos de asoballamento centralista acabaron c’a xeometría xenuína d’os nosos xastres”.


OUTROS DATOS
Aí rematan as colaboracións de Ángel Santos Vila en A Nosa Terra. Non sabemos que sería dos seus destinos a partir desta data (1923) e, sobre todo, co asentamento da ditadura franquista despois do golpe de estado do 36.
Relación de colaboracións de A. Santos Vila en A Nosa Terra.


Facendo algunhas pescudas en internet atopámos varias alusións a Ángel Santos Vila. Tendo en conta as datas e os datos, damos  por suposto que se trata da mesma persoa, aínda que non temos a certeza.

Aparece como autor do libro Por la raza. Para ser sanos y fuertes, publicado en Burgos en 1922, que acabou sendo prohibido nas escolas de Asturias en 1937 polas súas propostas euxenéticas.


En 1933, no libro Escalafones del Magisterio, figura un Ángel Santos Vila, nacido en Lugo o 9 de xullo de 1891. Infórmase de que foi Premio extraordinario e figura no primeiro escalafón de mestres de escolas nacionais.


O 28 de marzo de 1954 publícase no BOE a resolución favorable dun recurso promovido por Ángel Santos Vila contra a Orde da Dirección General de Enseñanza, do 16 de maio de 1951, pola cal se lle facían descontos no seu salario a favor da “Institución de Huérfanos del Magisterio”.


Máis recentemente, atopamos en El Progreso un artigo asinado por José de Cora no cal fala con detalle de Generosa Moreno, viúva do mestre Ángel Santos Vila. Polo contido do mesmo sabemos, entre outros datos, que Santos Vila faleceu en Sacramento o 4 de xaneiro de 1966 e que ese mesmo ano constituíuse unha Fundación co seu nome. 


Buscando, buscando... seguramente se pode dar con máis datos deste interesante mestre que formou parte da irmandade galeguista de Ribadeo, pero un xa vai indo canso e é a hora da merenda.


ENGADIDO [7/02/20]:
Despois de redactarmos e publicar esta entrada, soubemos da existencia do poeta Adolfo Santos Vila, nado o 27 de novembro de 1899 en Poboa de Trives e falecido o 15 de setembro de 1928 ó guindarse desde a ponte que une Petín con A Rúa, concello  onde levaba tres meses como Director da Banca Barrie.

Como dicimos, Adolfo Santos Vila era poeta, polo existe a posibilidade de que algúns dos textos que citamos, asinados como "A. Santos Vila", sexa da súa autoría e non de "Ángel Santos Vila". Con todo, non o consideramos probable porque Ángel Santos Vila é inequivocamente o autor dalgún dos textos e no índice de A Nosa Terra atribúenlle a mesma autoría a todas as colaboracións.

8.11.19

IV Xornada de Onomástica Galega

Sabes como se chamaba a leira que había antes de que rozasen a ramallada e empezasen a cimentar os alicerces desa casa ou dese edificio desde o que agora me les? E non che dá pena non sabelo? Non che dá pena que se perdese ese nome tradicional?

Pois diso e algo máis tratou a IV Xornada de Onomástica Galega, organizada pola RAG, que tivo lugar en Pontevedra o pasado 19 de outubro.

Unha das intencións do evento era concienciar sobre a necesidade de conservar a toponimia do terreo que se vai urbanizando e a recuperar as denominacións tradicionais nos casos en que se substituíran por outras.

Agradecemos que nos convidasen para falar do aproveitamento didáctico destas denominacións.

Foi un pracer o regreso a Pontevedra, onde vivimos e traballamos moi a gusto hai xa ben anos, e a participación na Xornada.

  

3.9.19

Nove nomes

Nove nomes é un traballo audiovisual no que se explica quen é cada un dos escritores e escritoras da literatura galega homenaxeados na vila de Ribadeo.
Trátase dun proxecto colectivo realizado como actividade de Literatura galega e sociedade, materia de libre configuración de centro ofertada no IES de Ribadeo Dionisio Gamallo.

21.7.19

Lingua e turismo



Leo na prensa unha entrevista con Iria Varela, da Asociación Profesional de Guías de Turismo de Galicia, na que se refire á inmersión dos turistas na cultura local e á importancia do idioma galego como clave diferencial na promoción turística. Para que nos entendamos: di que a nosa lingua e a nosa cultura son elementos que se  poden aproveitar para atraer turismo de calidade. De maneira aínda máis clara: o galego pode dar cartos.

Sería bo que se levase a cabo algún estudo rigoroso e que se difundise axeitadamente, para que as mentes acomplexadas que rexeitan o idioma co argumento de que os de fóra non o entenden tivesen que buscar outra escusa.

Creo que se ten feito algo nesa liña en Santiago, a cidade galega máis galeguizada e, asemade, a que máis turistas recibe cada ano. Lembro ver na prensa unha noticia que dicía que os turistas valoraban positivamente a visibilidade do galego (hostalería, rotulación...) e que non lles supoñía un impedimento senón un atractivo máis.

A Santiago e á Coruña acoden cada ano centos de universitarios de todo o mundo que asisten ós cursos de lingua e cultura para estranxeiros que organizan as Universidades e a RAG. Agora son estudantes, se cadra con poder adquisitivo limitado, pero veñen precisamente polo idioma e, ademais de estudosos, son potenciais visitantes de calidade no futuro.

Placa en catalán e italiano no Alghero (Sardeña- Italia)
Un artigo publicado en 2016 no New York Times sobre a presenza do catalán no Alghero, en Sardeña, provocou interese internacional por ese feito e, vendo que era un activo diferencial que atraía cada vez máis visitantes, as autoridades locais, que ata entón se desentenderan bastante desta particularidade cultural, empezaron a apoiar o catalanismo algherés.  

Portada do libro de X.H. Costas sobre o galego do Val do Ellas (valego)
Cando se empezou a difundir a presenza dunha modalidade de galego no Val do Ellas (Cáceres) os visitantes empezaron a chegar cada vez en máis cantidade a ese recanto estremeño e os profesionais da hostalería ben que o notaron. Nunha ocasión disque lle preguntaron ó propietario dun hotel se realmente o que se fala alí é galego e el respondeu que non sabía se era galego ou  non, pero o que sabía con certeza era que el tiña o hotel cheo desde que se correra a voz de que era así.


Irlanda recibe cada ano millóns de turistas e, ademais de Dublín, de visita obrigada, os lugares que suscitan máis interese entre os viaxeiros son os Gaeltacht (Gallimhe - Galway, Dhún na nGall -Donegal e a península de Dhuibhne -Dingle), ou sexa, as zonas de Irlanda onde o irlandés ten máis presenza e visibilidade.

Eu vivo nun concello no que hai rótulos que complementan os sinais de dirección prohibida dalgunha rúa co texto “agás residentes” e aínda non oín a primeira queixa de ningún turista nin sei de ninguén que se metera co coche por non entender a mensaxe, que unha cousa é ser de fóra e outra é ser parvos.

Está claro que hai que garantir a comunicación cos visitantes –saber inglés non é mala idea–, pero para iso primeiro cómpre ter visitantes e un bo activo diferencial pode ser precisamente un idioma e unha cultura distinta. O turismo de calidade, que seica é o que interesa cada vez máis, o que busca é atopar experiencias diferentes. Aquí témolas, pero agochámosllelas.

15.5.19

Donos das palabras

Captura de pantalla da web da plataforma "Queremos galego"

Hai algún tempo falei nun acto público da importancia estratéxica da terminoloxía á hora de transmitir mensaxes para acadar obxectivos. As mensaxes son importantes, pero transmitilas adecuadamente é imprescindible.

Dicía eu daquela que, en relación coa defensa da lingua, habería que ir aparcando o termo normalización, porque foi adquirindo connotacións negativas e dificultan o proceso, e propoñía promover o termo igualación, que é moito máis transparente semanticamente e deixaría en evidencia a quen se opuxese a un proceso que tivese ese obxectivo.

Alégrome por iso de que a recente proposta impulsada pola plataforma Queremos galego e outros colectivos de Cataluña e Euskadi leve como lema Liberdade, igualdade e democracia.

Liberdade, igualdade e democracia son termos valorados positivamente pola sociedade e non hai que permitir que se apropien deles precisamente os que desexan poñerlle cancelas ó valor deses termos. 

Outro termo que non deberiamos deixar caer en mans alleas é o de constitucionalistas. Eu estou convencido de que o nacionalismo defende moito máis os principios constitucionais do que o fai o liberalismo de dereitas, especialmente no que se refire á xustiza social e ó recoñecemento da diversidade.

Non son nada constitucionalistas, por exemplo, as propostas lingüísticas que veñen defendendo o PP e Ciudadanos –doutros prefiro nin falar-, se temos en conta o artigo 3.3 da Constitución. Porén, estas formacións entran dentro do que se deu en chamar o “bloque constitucionalista", no que parece que non cabe ningunha formación nacionalista.

A Constitución ten máis eivas ca Marcelo en defensa, pero é a mellor que hai agora mesmo e, mentres se loita por mellorala, non hai que deixar que a patrimonialicen os que non ven mundo máis alá da diagonal dos Monegros e o único que queren é construír un follabal con desembocadura na Porta do Sol.  

10.4.19

A sorprendente decisión de usar o galego en Galicia

FONTE: https://www.libros-prohibidos.com/entrevista-a-berta-davila-premio-guillermo-de-baskerville-2015/

Os carreiros ocultos de internet leváronme estes días a unha entrevista que lle realizaron hai uns anos a Berta Davila, unha das autoras novas que leo con agrado. 

No medio da conversa literaria, o entrevistador non puido evitar preguntarlle sobre os motivos polos cales a autora escribe en galego.

Debeulle sorprender que, sendo como é Berta galega, non escribise en bielorruso. Gustoume a resposta da autora, con humor e con amor. Parece estar xa acostumada a estas cousas:

¿El último libro de Emma Olsen está escrito originariamente en gallego, ¿es por un motivo reivindicativo, o porque para ti es más cómodo, o porque te pareció el mejor formato para este libro?
Me siento muy afortunada por tener dos idiomas tan próximos, pero escribo en gallego porque es el idioma del sitio en el que vivo. No hay un afán reivindicativo, sólo es lo normal. Creo que en Galicia el afán reivindicativo vendría escribiendo en castellano (risas). Simplemente es el idioma en el que escribo y no tendría sentido hacerlo de otra forma. Si me preguntasen si escribiría esta novela en francés, por razones obvias, mi respuesta sería no; pero aunque pudiera hacerlo, mi respuesta seguiría siendo la misma (risas). Es lo más natural, aunque en la misma Galicia suelen preguntar por esto también. Tanto es así que tengo un amigo escritor que suele responder que escribe en gallego por una razón estrictamente comercial (risas).
Non sei cando por aí adiante, e por aquí tamén, deixará de ser noticia que unha persoa galega use o galego. Mentres espero, sigo lendo entrevistas, a ver se atopo algunha na que a alguén de Castela se lle pregunte por que fai algo tan exótico como usar o castelán. 

28.2.19

Lexitimidade das políticas lingüísticas


Pouco importa que teñamos galegos cultos se non temos cultura galega
(Peña Novo).

Logo do Plan xeral de normalización da lingua galega

Andan os ventos revirados para os que non levamos peineta e pega con forza na cara o sol traidor, queimando todo o que é diversidade, tamén de linguas.
Pouco camiño andamos nas últimas décadas, desde que no 78 a Constitución abriu ventanuxos de luz, só ventanuxos, para os idiomas do Estado distintos do castelán.

Pouco camiño andamos desde aquela e en vez de permitir que a cousa siga por onde ten que ir, aparecen agora con descaro patriotas de símbolos –só de símbolos, que non de corresponsabilidade económica- que poñen en dúbida a legalidade e a lexitimidade das políticas lingüísticas. Xa o dicía Díaz Castro: "Un paso adiante e outro atrás, Galiza".
Un non é lexislador nin leguleio, pero penso que non cómpre ningún máster, nin tan sequera dos de tómbola, para decatarse da necesidade, da legalidade e da lexitimidade das políticas lingüísticas.
Para ver a necesidade non hai máis que saír á rúa calquera día que non chova moito e intentar vivir con normalidade en galego. Misión imposible.
legalidade hai abondo quen a vixíe, que non se nos pasa nin unha. A proba máis evidente foi o sucedido co texto inicial da Lei de Normalización Lingüística, que establecía para o galego nin un milímetro máis nin un milímetro menos do que a Constitución establece para o castelán. Pero houbo que suprimirlle o "deber de coñecer o galego", obrigatoriedade que na Carta Magna continúa vixente para o castelán, algo que por certo non existe na maior parte dos países europeos para idiomas estatais similares.
Canto á lexitimidade, eu creo que se pode defender desde tres vértices distintos:
Lexitimidade ética:
As políticas lingüísticas son precisas para garantir os dereitos individuais da xente e para preservar un ben colectivo fundamental. Ademais, non lesionan os individuos que se poidan ver repercutidos polas medidas de aprendizaxe que se establezan, xa que a proximidade interlingüística entre galego e castelán implica un mínimo esforzo para a dominio esencial das dúas linguas e existe a posibilidade de aprender galego con escaso custe en calquera lugar da xeografía. Os supostos danos individuais que algúns tentan exhibir non son máis ca manifestacións reiteradas de prexuízos interesados.

Lexitimidade social:
A sociedade galega acepta maioritariamente as políticas lingüísticas ou, cando menos, non se opón a elas, agás en períodos de intoxicación mediática nos que hai quen sente a obriga de apoiar a súa panda.

Tense dito, por parte de expertos no asunto, que precisamente a política lingüística de baixa intensidade pola que se optou en Galicia non serviu para a recuperación do uso do idioma pero, a cambio, garantiu a paz lingüística. Non imos agora analizar se se trata de verdadeira paz social ou se é a paz dos cemiterios, pero o certo é que a pedradas non andamos.

Lexitimidade legal:
As políticas lingüísticas derivan do marco legal existente, por outra parte insuficiente: Carta europea para as linguas rexionais ou minoritarias, Informes do Consello de Europa en relación co (in)cumprimento da mesma, Constitución española, Estatuto de autonomía, Lei de normalización lingüística, Plan xeral de normalización da lingua galega, etc. 

Supoñemos que non vén ó caso lembrar aquí o que se establece en cada caso. Recordaremos unicamente un artigo  da Carta europea, que se cadra é o marco legal que menos se coñece: 
Art. 7.2
A adopción de medidas especiais en favor das linguas rexionais ou minoritarias, destinadas a promover unha igualdade entre os falantes desas linguas e o resto da poboación ou destinadas a ter en conta as súas situacións particulares, non se considera un acto de discriminación cara ós falantes das linguas máis estendidas.
Pois iso, que Europa mola.

11.2.19

86 anos do mitin galeguista de Ribadeo

O 12 de febreiro de 1933 tivo lugar en Ribadeo un mitin promovido polo PG dentro da súa campaña de promoción do Estatuto de Autonomía. Cúmprense, polo tanto, estes días 86 anos do evento.
No acto participaron destacadas voces coma Castelao, Villar Ponte, Suárez Picallo ou Fernández del Riego, presentados polo boticario ribadense Claudio Pérez Prieto.
Nalgunha cabeceira local, o mitin tivo escaso eco. En Las Riberas del Eo despachouse cunha breve nota:
                         
Las Riberas del Eo, 18 de febreiro de 1933
   Non puidemos consultar o exemplar correspondente a esa data de La Comarca, que probablemente lle dese máis cobertura debido á maior afinidade ideolóxica coas ideas que promovían os oradores que participaron.

Tampouco pasou desapercibido o mitin nalgunha cabeceira asturiana. En El Aldeano de Castropol publicouse o 15 de febreiro un extenso artigo relacionado co acto de Ribadeo. Asinouse co pseudónimo RhHVXUN, que Xavier F. Coronado atribúe a Vicente Loriente Cancio, peza fundamental en toda a existencia do xornal.
Reproducimos o artigo:
LA LECCIÓN DE GALICIA

Los políticos de café o de Casino que quisiesen clasificar según sus tópicos favoritos los oradores del meetin celebrado el domingo en Ribadeo en favor del Estatuto de Galicia, seguramente se verían perplejos. “Al labrador gallego le cuesta 4,25 producir un kilo de carne; solo puede venderla a 3 pts.” decía uno de ellos, Suarez Picallo: ¿es esto derecha? ¿es izquierda? Galicia fué un pueblo “atrasado” porque no se dejó arrastrar por el falso progreso industrial; gracias a eso no tiene hoy su economía inflada y puede nadar en la abundancia en el porvenir si consigue revalorizar su tierra” decía con estas o parecidas palabras, Castelao. Ahora bien: ¿será un cavernícola el genial dibujante?, ¿será un jabalí?

Por lo menos, no es un fonógrafo. Ni Suárez Picallo, ni Villar Ponte, ni Fernández del Riego tampoco ni nuestro amigo Claudio Pérez Prieto, que hizo la presentación de todos. Y he aquí, cabalmente, la primera y principal excelencia de la política galleguista: es una política real, de abajo arriba, nacida de las cotidianas realidades de un pueblo que cobra conciencia de sí. Un fresco aroma a tierra gallega emanaba de todos los discursos, en los que los temas recurrentes eran los trabajos de la mujer —“que traballa como un home e ha de votar como un home”, decía Suárez Picallo—, la vida angustiosa de los pescadores, los dolores de emigración, los caciques, el maíz, el mijo, el ganado. “Lirismos” dirá acaso despectivamente cualquier político profesional mientras “prepara” las elecciones en su despacho. Bueno... “¡lirismos!”, si se quiere. Pero, por ello, bastante mas reales que un traje cortado a la moda de Weimar, a —¡horror! un putrefacto manferland, estilo Derecho Político francés del XIX. Aparte de que ya veremos quien ríe el último.

Por otra parte, se presiente detrás de esta política, nada menos que esto: “una tarea”. Cosa esencial en estos tiempos de Plan Quinquenal, para que una política merezca la pena de ser tomada en serio. En la de Castelao y sus correligionarios, no hace falta ser un lince para ver que las actas, las concejalías etc. son cosa accesoria y que a lo que sobre todo apuntan es a actuar sobre el medio, vitalizándolo en todos los órdenes. Son gentes que no quieren el poder para “hacerse un distrito” a costa del presupuesto, sino para convertir en realidad las arquitecturas ideales que llevan en la cabeza. Se ve que en la política gallega de mañana, mas que los Excelentísimos Señores Don Fulano o Don Mengano de antes o sus traducciones republicanas, pasarán vr. gr. los trabajos de Gallástegui y la Misión Biológica de Pontevedra. Y que si estos hombres alcanzan el poder (que lo alcanzarán) mas o menos pronto, dentro de veinte, treinta, cuarenta años, será muy otra la vida del pueblo gallego y las quejas y lamentos de hoy serán una alegre muiñeira de realidades optimistas “dende Ortegal ó Miño”. 

En fin: el nacionalismo gallego encaja admirablemente en el doble sentido que tiene el cambio de régimen en España. De una parte, consagración del fracaso del centralismo y libre juego a las regiones; de otra, triunfo del “Cuarto Estado”. Respecto a esto último, nuestra incruenta revolución no ha sido mas que la manifestación local de un fenómeno universal, que en mayor o menos grado se ha dejado sentir desde la Gran Guerra en todas partes: la hegemonía del pueblo, entendiendo por “pueblo” no la totalidad de la nación, sino las clases llamadas “bajas”. De puro sabido conviene repetirlo, para que todos se vayan haciendo a la idea y nuestra revolución no acabe por convertirse en cruenta de verdad: así como el antiguo Régimen favorecía a las clases altas y la democracia del siglo pasado a la burguesía liberal, hoy se gobierna, en primer lugar, para los trabajadores, y cualquier intento de reacción contra ello lleva aparejadas formidables amenazas para los que —por falta de un poco de sentido histórico— hoy se desgañitan excesivamente ante esta realidad, de lleno dentro de esta corriente, los adjetivos mas gruesos en el meeting de Ribadeo eran para los caciques de siempre y para el anacrónico señoritismo de las villas, que —ellas— esperan tras los cristales el paso del Principe Azul, o en interminables chácharas de café y paseos bajo los soportales, estropea una lengua postiza, en la que no sabe pensar. Movimiento éste de gentes de otra clase, cuyos prejuicios han superado, y que con un impulso romántico en el fondo —la historia se repite— va al pueblo no para idealizarlo, sinó conociéndolo sin ilusiones, ponerlo en marcha y... sacar de él energia creadora, agotada en la propia clase.

Todo esto pensábamos el domingo, oyendo a los galleguistas Claudio P. Prieto y Rodríguez [sic] del Riego nos hacían pensar en el admirable vivero espiritual que es hoy Santiago de Compostela que mas que Licenciados en serie, con corbata impecable y el último tango en los labios, da hoy generaciones de mozos entusiastas, —sin pizca de espíritu de “Tuna Escolar” ni de “Casa de la Troya” —admirablemente preparados para la tarea de reconstruir a Galicia de nueva planta.

Sí, Villar Ponte podría representar la tenacidad de los luchadores que año tras año, en un ambiente hostil y en medio de una política asquerosa, sembraban lo que ahora comienza a florecer, Suárez Picallo, pequeño, regordete, arrechado, rubio tirando a rojo, podría muy bien —en lo físico y mas que en lo físico— ser un representante Siun Fein, de Kerrri o Limerick en el Dial de Dublín. Este vocero de la media Galicia que vive y sufre del otro lado del mar, formado espiritualmente en la emigración, con todo el ardor que con la distancia se ven las cosas de la tierra, nos pareció una de las mentes mas lúcidas y mejor organizadas de la nueva Galicia, uno de los hombres que indudablemente dejarán su huella en la estructuración de la región. Excelente orador, además es de la madera de los que arrastran tras de sí a las gentes.

Castelao, alto, flaco y enlutado, era en cambio, una especie de ciprés en cuyas ramas —”vas ou cahen tots els vents”, cantó un poema catalán— resuenan y se hacen música entrañable todos los vientos, marinos y de montaña, de su tierra. En un gallego vivo admirable, que se paladeaba con delicia, fué contando como, en su juventud, comenzó a hacer política fundando en su pueblo un periódico que se titulaba “El Barbero Municipal, para afeitar a todos los caciques”. Para hacer política, le dijeron, hay que “ir a los votos”. Y a los votos fué Castelao. Un viejo petrucio, amigo de los suyos, a quien se lo pidió le contestó: “Mira meu fillo, o voto non podo darcho, porque entón mátanme de fame; pero douche vinte pesos pra axuda dun anarquista”. Otro fué peor: “O cacique, le dijo, tá gordo, ben mantido, é rico; tu tas flaco, esnurriado, tes cara de fame; voume con el que tu non sei o que buscas”. Con unos cuantos choques así con la realidad, su generación— profudamente política y compenetrada con el pueblo— acabó por huir de la política y buscar en la cultura el camino de la liberación de Galicia. Y a una labor cultural honda y constante se entregaron aquellos hombres durante mucho tiempo. Hoy sienten haber dejado durante años la política. Pero ¿están seguros de que sin su acción en otras esferas aun faltándoles masas, como les fallan, tendrían el ideal galleguista la resonancia que tiene y tendría tras de sí la totalidad de los mozos y de los emigrados conscientes? No, ciertamente; y que no hay esfuerzo perdido lo comprobarían sin tardar. No hay espacio para seguir al gran artista —que es además, un gran escritor— en su emocionante peroración. Pero sí nos interesa destacar —porque la tesis se defendió en estas columnas mas de una vez- que insistió mas de una vez, en el pensamiento que copiamos al principio de este artículo: que los pueblos “atrasados” están en mejores condiciones que otros para vivir hoy felices. Comparó la situación de Galicia con la de otras regiones que o se encuentran con su economía inflada por haber seguido la senda del falso progreso industrial —Cataluña, Vasconia— o tienen su problema agrario por resolver —Andalucía, Extremadura— y a pesar de todo no lo resolverán en muchos años, con las consiguientes dificultades. “Sobre el progreso está la felicidad, y sobre la política la moral”; “solo hay verdadera libertad, igualdad y fraternidad en el Camposanto”... de estos y parecidas frases estuvo empedrado su discurso, que para quienes no se dejan guiar por las editoriales de ningún periódico de partido, ha sido toda una experiencia vital.

Hace quince días pedíamos aquí mismo, al hablar de las elecciones, que la polítita tenga un contenido real y genuino, y no se contente con encubrir con palabras y mas palabras la ambición de mandar. Pues bien; el domingo encontramos una política como la que pedíamos, real y genuina. Pero en Galicia. Aquí en Asturias, también tienen que vender su ganado con pérdida los labradores, también se interceptaron los caminos de la emigración y habrá pronto sobra de brazos, también damos mas que recibimos al Estado; tenemos, encima de todo esto, en crisis nuestra industria. Pero no importa. Aquí luchan “los grandes principios universales”, y como consecuencia de ello, nos preocupa ahora armar el tinglado B frente al tinglado A, para poder nombrar los peones camineros y los jueces municipales... Terminaremos esta crónica gallega, dirigiéndonos en asturiano al mundillo de nuestra política regional: “¡babayos!”
                                                                                                                   RhHVXUN

As palabras de Castelao resoan aínda na memoria dos redactores do xornal de Castropol o 15 de xuño (nº 89), cando nun artigo titulado “Desintegración” escriben:
Propónganos Oviedo alguna empresa que valga la pena y le seguiremos con entusiasmo. Pero en lo que alcanza nuestra memoria ninguna voz “asturiana” acordó con nuestro sentir como la voz de Castelao. 
No mesmo artigo alúdese á posibilidade de que os asturianos occidentais tendan a achegarse cada vez máis a Galicia, indicando que iso está na propia natureza asturiana, xa que: 
En Geografía, folklore, idioma, etc., etc. poco o nada nos diferenciamos de Galicia los asturianos occidentales”, polo tanto, “es posible que el instinto de conservación nos lance hacia Galicia, que parece darse cuenta más clara de las exigencias de nuestro tiempo. 
E remata: 
Oviedo y Santiago nos invitan a acompañarles, y acabaremos yéndonos con el que nos proponga un programa más seductor.

Polas mesmas datas, pero dous anos despois, tería lugar en Ribadeo un novo mitin galeguista, segundo recolle A Nosa Terra do 16 de febreiro de 1935:



20.1.19

Augardente, zorza..., o que se vai perdendo.





Non son bebedor de augardente. Debe ser que ma deron a probar prematuramente, á hora da parva, en calquera rego de patacas ou outonando nunha leira –non o lembro- e aínda noto o lume líquido baixando pola gorxa abaixo.

Non son bebedor de augardente pero gústame o nome, igual que me gustaba “perrasca”, “terraxe” ou “tarraxe”, como lle chamaban algúns veciños.

Agora xa non. Desde hai uns anos a xente pide orujo e os máis cursis atrévense con “un orujito”. Augardente xa non hai.

Pasou coa augardente e agora está pasando coa zorza. Desde hai uns meses decátome de que nas cartas de racións e na boca dos camareiros xa é raro atopar zorza; o que se ofrece é picadillo

A mirada dos porcos é cada vez máis triste por ese motivo, pero case ninguén mira os porcos á cara, para evitar a culpa.

Perdemos a augardente e agora estamos perdendo a zorza. De paso, a dignidade.