Literatura Galegoasturiana. Presentación en Ribadeo

Portada do libro

O venres, día 17 de novembro, tivo lugar na Casa de El Viejo Pancho de Ribadeo a presentación do volume Literatura Galegoasturiana, do que xa teño falado neste blog. 

Suso F. Acevedo, Dores Fernández Abel e Xosé Henrique Costas, durante a presentación.

No evento acompañáronme Xosé Henrique Costas, coordinador do libro, e Dores Fernández Abel, da Agrupación Cultural Francisco Lanza, que organizou o acto. Estaba prevista a presenza de Xoán Babarro, coautor do traballo, que finalmente non puido asistir.

Intervención de Xosé Henrique Costas

Aproveitando a presenza en Ribadeo de Xosé Henrique Costas, presentouse tamén a súa primeira novela, de recente aparición: Ao sur da liberdade. Trátase do primeiro volume dunha triloxía ambientada na Gallaecia do século VIII, en que se funden historia, cultura, lingua e identidade coas aventuras dun mozo que foxe para evitar que o condenen por un crime que non cometeu.

Ampliaremos información sobre este libro na próxima entrega.

Portadas dos dous libros presentados.

"En Brandán", de Lucía Ferro

O día 16 deste mes participei na presentación da nova novela de Lucía Ferro na biblioteca de Barreiros. Foi un pracer colaborar con esta exalumna e ademais estar acompañado por Dani García, tamén exalumno e agora concelleiro, que fixo de anfitrión. É impagable sentir o afecto de quen hai tempo tivo que aturarnos nas aulas. 

Con Lucía Ferro e Dani García na biblioteca de Barreiros.

En Brandán, a nova obra de Lucía, é se cadra menos orixinal polo contido ca Resaibo amargo e tamén máis sinxela, polo menos en aparencia, pero non por iso menos interesante.

Portada de En Brandán (Imaxe: Amazon)

Na presentación dixen que Lucía deixara a sanidade para dedicarse á literatura e enseguida me decatei de que estaba errado: tanto unha novela como a outra demóstrannos que Lucía segue comprometida co mundo da sanidade pero agora faino desde a literatura. Mérito e atrevemento.

Se en Resaibo amargo se  tocaba o tema das mafias farmacéuticas, algo novidoso na literatura galega, podemos dicir que En Brandán ten se cadra un contido máis clásico, xa que se trata dunha obra de investigación na cal cómpre esclarecer a morte dunha persoa. Iso é algo moi presente na literatura galega polo menos desde que Carlso Reigosa publicou Crime en Compostela.

Pero a novela é algo máis ca iso. Non é casualidade que Lucía centre a trama en xente marxinal, moitas veces relacionada coa droga ou con outras adicións. Tan marxinal é que a vítima, ignorada en vida ("Non era de grande interese na vila”) aparece sen vida na marxe dun río. Marxinal na vida e na morte.

Na obra podemos atopar tamén algúns aspectos de rigorosa actualidade, como é o papel das mulleres en determinadas profesións, neste caso no corpo de policía, onde hai quen pensa que o seu corpo está ó servizo de calquera man que pase cerca.

O estilo non difire do que xa vimos en Resaibo amargo: sintaxe simple, oracións breves, ausencia de adornos innecesarios... Aínda sendo consciente de que nada malo hai no uso de períodos longos se están ben construídos, o certo é que como lector agradezo esta sinxeleza. Amais diso, parécenos que a autora equilibra acertadamente narración, descrición e diálogo.  

Un aspecto moi meditado na novela é o remate. Para chegar a ese punto sen contar máis do que se quere dicir, a autora tivo que facer un exercicio de esforzo lingüístico do que quen le non se dacata ata que chega onde hai que chegar. Pero, pero non é cousa de que o desvelemos aquí.

Literatura Galegoasturiana

 

Foto: Tania F. Faílde

Dan tanto traballo as vacacións que nin tiven tempo de informar dunha publicación recente coa que teño algo que ver.

Está xa á venda o volume Literatura Galegoasturiana, editado polo Servizo de Publicacións da Universiade de Vigo, do que somos coautores Xoán Babarro, Rita Bugallo e eu mesmo. 

A obra reúne, en versión actualizada -nalgún caso con textos inéditos-, o contido de tres volumes que se publicaron por separado cos títulos de Évos un ameicer guapo. Aproximación á poesía en lingua galega do occidente de Asturias (2007), A herdade que nós temos. Historia e escolma da prosa en galego do Eo-Navia (2008) e Literatura dramática e teatro en galego do Eo-Navia (2009).

Foto: Tania F. Faílde

O promotor da iniciativa e coordinador da mesma foi Xosé Henrique Costas, como xa sucedera cos tres títulos antes mencionados. Agradecemos a súa confianza e a colaboración de todas as persoas que nos axudaron agora e hai quince anos, máis ou menos.

Agardamos que este volume, de case 500 páxinas, sexa de interese para a xente da zona e para o público en xeral e que contribúa a darlle vida á lingua galega no occidente de Asturias.   

Foto: Tania F. Faílde

Joselu, galego

Joselu é o futbolista de moda nos últimos meses: debutou coa selección española, marcou goles importantes, fichou polo Madrid...

Foto: Faro de Vigo

Joselu Mato naceu en Alemaña pero criouse en Silleda. Nese noso concello deulle as primeiras patadas ó balón e tamén tocaba o clarinete na Escola Municipal de Música. Daquela era Triana para todos. O Director seica lle dixo un día: "Deixa o balón e aplícate á música, que do fútbol non vas vivir". Xa se ve que tiña bo ollo.

Joselu axiña fichou polo Celta e despois por varios equipos de España, Inglaterra e Alemaña. Estivo moitos anos a un bo nivel polo mundo adiante, pero o éxito indiscutible tardou algo en chegar. Nos dous últimos xa non houbo dúbida da súa calidade: no Alavés e no Español converteuse nun dos futbolistas máis rendibles. Goles desde a humildade.

En Silleda celebraron os seus éxitos e decidiron honralo: engadíronlle o seu nome ó campo de fútbol, que agora se chama Estadio do Outeiriño Joselu Mato, e os da Escola de Música dedicáronlle unha sentida homenaxe.

Nese acto, alguén de Silleda fixo de speaker e falou todo, todiño en castelán. Despois colleu o micro Joselu, que naceu en Alemaña e leva anos vivindo en lugares distintos de España, de Alemaña e de Inglaterra e falou como falaba de pequeno: en galego.

Outro gol de Joselu que celebramos desde a distancia, de paso que lle desexamos que anote moitos máis.

Homenaxe a Xavier Miró

Cartel da homenaxe a Xavier Miró

I

Ribadeo é un pobo agradecido e alguén tivo a idea de homenaxear a unha persoa relacionada co mundo da música e da cultura: Xavier Miró. 

Foi un pracer colaborar no evento, preparando o guión para a presentación, algo do que se encargaron Estela Veiga e Brais Varas, de 2º de BAC. Sergio Villar, sempre na memoria. Ía ser el. Canto mérito ten esta rapazada!

Van unhas pinceladas do que alí se dixo, omitindo a relación de participantes, que non procede aquí:

II

Marzo de 1968. Uns meses antes de que estourase en París o maio do 68, un concerto de Raimón na Universidade de Santiago é o pistoletazo de saída para o que se acabaría denominando a “Nova canción galega”.

Un grupo de persoas ligadas á Universidade constituíron o que se coñeceu como “Voces Ceibes”. Interpretaron temas tradicionais e musicaron textos propios ou poemas de distintos autores.

Paralelamente, outra xente empezou a compoñer cancións en galego, a gravar discos e a dar concertos. Por suposto, todo ese labor facíase baixo a atenta lupa da censura, que eliminaba co seu famoso lapis vermello todo o que non era do seu agrado.

Entre estes artistas estaba un mozo ribadense que daquela andaba por Madrid: Xavier González-Miró.

Xavier Miró iniciárase na música en Ribadeo, participando en veladas benéficas nas que interpretaba diversos éxitos da época. A súa formación musical foi practicamente autodidacta. Xunto coa madrileña María del Carmen Martínez, formou o dúo María e Xavier. En 1969 publicaron o seu primeiro disco con dúas cancións: "Brilla raio da aurora" e "O borracho". Nese mesmo ano editaron o seu segundo traballo, que incluía o tema "Catro vellos mariñeiros", que se fixo moi popular.

Non debemos esquecer que aínda que a letra das cancións non fose reivindicativa, o feito de cantar en galego daquela xa era un acto de resistencia.

En 1970 María e Xavier editaron dous novos discos. O tema que de máis sona foi "Miña ruliña", co que participaron no festival de Torremolinos.  

Motivos laborais provocaron a disolución do grupo. Con todo, Xavier, aínda que con menos dedicación á música, seguiu compoñendo temas para el e para outra xente.

III

Como sorpresa da nosa colleita, quixemos darlle voz á súa filla Ruth, que nos remitiu desde Arxentina un emotivo texto que se leu no acto e que reproducimos a continuación:

“Algo que sempre admirei do meu pai é como se mergulla de cheo e en cada cousa que fai. Aprendín co seu exemplo a loitar con paixón por aquilo que desexo.

Non sempre é doado. Sobre todo, coma hoxe, cando eses desexos te teñen lonxe da casa.

Por sorte hai lazos que desafían os quilómetros, e a música é un deses lazos.

As súas cancións acompañáronme sempre, e na sinxeleza das súas composicións, na beleza das súas melodías, podemos reencontrarnos sempre que queiramos”.

Queriamos contalo e contado queda.

Premio Otero Pedrayo. Crónica breve dunha entrega.

I

A cousa vén de aquí e non queremos repetirnos en exceso.

II

Con marzo xa esmorecendo, fomos a Trasalba. Eu esperaba atopar as bocarribeiras do Ribeiro tinxidas de amarelo, pero o tempo das mimosas seica xa pasou.  

Chegar de Ribadeo a Trasalba non é cousa pequena. Este país debe ser dos poucos que aínda ten capitales de provincia comunicadas -é un dicir- con estradas do século pasado. 

Antón Suárez, Lucía Miranda, Estela Veiga, Nora Maseda, Ángela Fernández e Claudia Vizoso (Alumnado premiado). Dolores Faílde e Suso F. Acevedo (Profesorado acompañante).
Diante da casa-museo Otero Pedrayo.

Pero chegamos a tempo e con ben. Celebrouse moito o traballo do alumnado, que puxo á vista da xente textos pouco coñecidos relacionados con Otero Pedrayo. Supoño que os de máis chaman a atención son os dous poemas que Otero lle enviou a Gamallo en 1940, ós que accedemos grazas á xenerosidade de Toni Deaño, que custodia o arquivo familiar.

Dun deles xa temos falado neste blog: é un acróstico que Otero lle dedica a Gamallo, no que loa a figura do polígrafo ribadense. O outro cremos que é totalmente inédito. Polo menos non se recolle no volume Poesía, que Galaxia publicou en 2010, baixo edición de Don Xesús Alonso Montero. Trátase dun poema no que Otero fala do Pico Sagro (sic) como elemento cómplice da paisaxe ritual da  Catedral de Santiago. O monte compórtase como unha persoa que lle fai reverencia ás torres da catedral, mentres o sol é o botafumeiro.

O poema vai encabezado cun debuxo do propio autor:

Pico Sagro, fino e magro...

Textos enviados por Otero Pedrayo a Gamallo Fierros (Do arquivo da familia Gamallo Fierros)

Visitamos a casa museo de Otero guiados pola amabilidade de Patricia Arias Chachero, que tamén participou noutros momentos ó longo da xornada.

Na entrega do premio, Don Xesús Alonso Montero falou moito e ben da importancia dos premios, dos libros e de moitas cousas máis. No xantar acompañounos con amena conversa e envexable lucidez. A xornada continuou en Ourense, con máis actos e máis xente que fixo uso da palabra, pero o que máis gusta é ver a rapazada, a propia e a allea, gozando cunha xornada oteriana, alegres coma paxariños en primavera, fóra das aulas, coñecendo o País.

Toda actividade pode mellorarse, pero ver o Ribeiro en primavera sempre vale a pena.

Otero Pedrayo e Ribadeo.

[Preme na imaxe para ver o vídeo]

O xurado do II Premio Escolar Otero Pedrayo tivo a ben concederlle o premio, na categoría de grupos, a un vídeo documental elaborado por un equipo de alumnado e profesorado do que formo parte.

O equipo fórmámolo Ángela Fernández González, Nora Maseda Freije, Lucía Miranda Santamarina, Antón Suárez García, Estela Veiga García e Claudia Vizoso González, alumnado de “Literatura galega e sociedade”, materia de libre configuración de centro do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo;  o profesor Pipo Refojo e eu mesmo.

No traballo informamos, basicamente, de tres aspectos que relacionan a Otero Pedrayo con esta zona: as publicacións de Otero Pedrayo no xornal El Aldeano de Castropol, a correspondencia de Otero Pedrayo a Dionisio Gamallo Fierros que se conserva no arquivo familiar, e unha serie de artigos de Gamallo Fierros sobre Otero Pedrayo co gallo sa súa xubilación como profesor da USC, que recollen unha conferencia previa do ribadense no instituto de que era director.

Trátase de contido pouco coñecido, no caso das colaboracións na prensa, e inédito no caso do epistolario de Otero a Gamallo. Entre as cartas de Otero, destacamos unha de 1940 que contén un poema dedicado ó Pico Sagro non recollido na recompilación da poesía de Otero publicada por Galaxia e un acróstico dirixido polo ourensán ó polígrafo ribadense, do que xa falamos noutra ocasión neste blog.

Agradecemos a consideración do xurado, presidido por D. Xesús Alonso Montero, e tamén queremos mostrar o noso agradecemento á familia de Gamallo Fierros, especialmente ó seu sobriño Antonio Deaño, por permitirnos consultar e reproducir o epistolario de Otero Pedrayo a Gamallo e por facilitar as fotos que se inclúen no traballo.

Na comunicación da decisión nas redes sociais, a Fundación Otero Pedrayo comenta o seguinte:

“O premio ao mellor traballo en grupo recaeu no IES Dionisio Gamallo Fierros polo seu traballo sobre Otero Pedrayo e Dionisio Gamallo Fierros. Presentaron un vídeo documental no que aportan e comentan material autógrafo e bibliográfico moi pouco coñecido ata o de agora e que deixou ao xurado totalmente abraiado”.

"Taramundi, mil versos" e moito máis aínda

Afortunadamente, nos últimos tempos a actividade relacionada co galego de Asturias está máis viva ca este blog e alégrome de que así sexa.

A última iniciativa, á que tiven honra de ser convidado, foi a presentación do libro Taramundi, mil versos, de Alberto Calvín, en Ribadeo. Agradezo o convite do editor Pablo Quintana e aproveito para amosarlle a miña admiración por todo canto leva feito pola cultura galega. De paso, xusto é aplaudir o traballo de Xoán Babarro no proceso de elaboración deste poemario e en moito máis.

Foto: Farruco Graña

Estiven indeciso sobre se levar notas escritas ou non para a miña intervención. Independentemente de que lle faga caso ou non, cando teño que falar en público normalmente levo escrito algún tipo de guión, pero desta vez case me daba vergonza porque sabía que Alberto ía recitar, se llo pedían, mil versos e máis aínda a peito descuberto, sen necesidade de abrir o libro. Alberto ten esa capacidade memorística porque é na súa cabeciña onde nacen os poemas e só despois de telos ben aquelados pasan ó papel.

Foto: Farruco Graña

Foi así como declamou un poema tras outro, igual ca fixera xa na presentación da Veiga, antes do Nadal, ou na de Taramundi, hai uns meses, cando se publicou o libro.

É xa un tópico dicir que Alberto Calvín é un poeta popular. Así é, efectivamente, pero un non gusta de que esta etiqueta vaia moitas veces asociada a unha concepción secundaria da poesía, como se os poetas populares xogasen nunha división interior. Debullando con calma os mil versos de Alberto, un atópaos máis cerca do Terra Chá de Manuel María ca das rimas de Cesáreo Poupariña.

Nas páxinas do libro espérannos aspectos autobiográficos, reflexíóns metapoéticas, cantos ás terras de Taramundi, oficios e costumes tradicionais, apeiros de labranza, relixiosidade popular, regatos, vexetación, fontes, carreiros, camiños, congostras, animais, estacións do anos, xente con nomes e apelidos ou designada cos seus hipocorísticos... e sobre todo, lingua, moita lingua. O libro de Alberto é un extenso vocabulario práctico do galego de Taramundi, tan veciño e tan da casa.

Cadrando coa presentación en Ribadeo de Taramundi, mil versos, recibimos grazas á xenerosidade do amigo Quique Costas un libro que ten certa relación co que nos ocupa: A obra poética mañega. Versos valeoris na nosa fala, de Domingo Frades, recentemente falecido. A clasificación temática que fan Alicia Manso e Quique Costas dos textos do cacereño cadran en boa medida coa que se podería facer do de Taramundi.

Quero rematar cunha cita que penso que vén moi ó caso en relación co papel que a aldea debe desempeñar na literatura galega. Trátase dun fragmento dunha entrevista a Olga Novo publicada no Faro de Vigo o 6 de xaneiro deste mesmo ano.

“A miña paisaxe emocional e a miña memoria persoal están absolutamente enraizadas nunha aldea do interior de Lugo. É desde aí desde onde eu vexo o mundo. E desde o punto de vista ideolóxico paréceme importante tamén que ese mundo teña cabida no que coñecemos como alta cultura ou cultura literaria. A cultura labrega é moi profunda, pero moitas veces negada e considerada de segunda, e a min paréceme que na cultura non pode haber xerarquía. Eu son herdeira desa cultura e considero que o meu deber moral é darlle voz”.

MÁIS VIDA: INFORME SOBRE A LINGUA DEL EO-NAVIA

Cartel da presentación do "Informe" en Boal.

Como dicía, nos últimos tempos houbo máis osíxeno para a lingua galega en Asturias e quero destacar o labor do colectivo Axuntar. Hai xa meses presentaron en Boal o Informe sobre a lingua del Eo-Navia e despois fixeron o propio noutras vilas do occidente. Parabéns ós membros que promoveron e alimentan este ilusionante colectivo.

Fragmento da portada do Informe

Pódense ver vídeos do acto desde estas ligazóns: 

Presentación Informe: 1,  2, 3, 4

Aínda habería máis que contar, pero isto xa é longo de máis.