Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

27.4.14

Un diálogo trastempado

Houbo un tempo no que a miña amiga Luz tiña por costume mandarme felicitacións de Nadal no mes de agosto, algo que moito lle agradecía porque a froita valórase máis en tempos de escaseza.

O mesmo fago eu hoxe, ocupándome dun poema de Nadal en pleno mes de abril. Dei con el revisando vellos exemplares de prensa da zona, costume ó que me aplico cando prefiro ter información sobre sucesos do pasado antes que ler desinformación sobre a actualidade.

O texto, que se publicou o 24 de decembro de 1955 en Las Riberas del Eo, é un diálogo entre unha galega e unha castelá, e envíao desde A Veiga (Asturias) María Luísa de Trío Rico, autora da que nada sei.

Comeza o poema e despois do segundo verso xa se nos di que a galega “se admira de ver a la castellana”. Sempre fomos moi dados a admirar os de fóra.

Con todo, despois dos saúdos protocolarios e de explicar o motivo da viaxe á cabana onde naceu o neno, á galega éntralle unha arroutada patriótica e pasa a facer unha defensa da paisaxe galega fronte á seca chaira castelá, algo que moito nos alegra a esta hora do partido. Parece que Rosalía planea sobre os versos:
¡Non hay cousa máis hermosa
qu’a terriña das rías baixas!

¡Os seus bosques rumorosos –parece que agora é Pondal quen dá unha voltiña polo texto-
os seus prados d’esmeralda
[...]
Non hai cousa máis preciosa
cá miña terra adorada.

Oféndese a outra e, aínda admitindo os valores de Galicia, pasa a exhibir as fazañas castelás: Fernán González, Alfonso VI, Fernando III, O Cid, Cervantes, Calderón, Isabel a Católica e outros paisanos pásanlle polos morros á galega coma unha manda de porcos bravos en desbandada. E remacha a cousa coa inevitable alusión á superioridade da lingua castelá:
¡Ya con razón lo decía
Carlos V emperador!:
“¡El idioma castellano
propio es para hablar con Dios!”

Non pasa nada. Os galegos conformámonos con falar co demo. Con todo, a galega, “herida en su regionalismo”, contraataca cunha restra de galegos ilustres: Colón, María Pita, San Pedro de Mezonzo, o Apóstolo Santiago... e Franco. Vaia, ho! Por un momento, pensamos que ía poñer encima da mesa auténticos defensores do País e vai e abre un álbum de partidas de bautismo de renegados.

Contentámonos ó comprobar que o discurso abonda para poñer remate á loita de fillos ilustres, xusto cando chegan á cabana. Pero aínda nos espera outra labazada, outra vez á conta do idioma:
“Fáloche en castellano
ou enténdesme en galego
 –dille a galega ó neno-
“¡Pois non sabes os apuros
qu’eu tou pasando, meu Neno”.

Menos mal que está á beira a curmá de Zumosol:
No pases ya más apuros
que yo hablaré por las dos
–di a castelá.

Existindo Castela, para que vai ter voz Galicia...

3.4.14

Fermín Sánchez García, poeta en galego de Asturias

Fermín Sánchez García
Paseniñamente, imos coñecendo máis autores do occidente de Asturias que publicaron algo en galego. Boa parte do mérito de que iso suceda é de Xoán Babarro que, desde hai anos, investiga sobre o asunto e vai dando a coñecer nomes que quedarían sumidos no olvido se non fose polo seu incansable labor divulgativo.

Na súa tese de doutoramento xa incluíu alusións a bastantes autores da zona. En traballos posteriores afondou nalgúns deles e foi informando sobre outros. Na súa última achega ocúpase de Fermín Sánchez García, a quen lle dedica un artigo publicado no nº 4907 de La Comarca del Eo, correspondente ó sábado, 29 de marzo.

Nel, Babarro achéganos datos biográficos do autor de Boal, ofrécenos unha selección de textos en castelán pertencentes ó libro Reflejos poéticos e, a maiores, inclúe un poema inédito en galego, que é o que máis nos interesa desde a nosa perspectiva, e comenta sucintamente as características formais da composición.

(Preme na imaxe para aumentar o tamaño do artigo)


Para facilitar a súa lectura e a súa difusión nunha versión máis lexible, reproducimos o texto a continuación:

Boal no corazón

A poesía de Fermín Sánchez García

Por Xoán Babarro González

En 1989 Gráficas Lar de Viveiro editaba Reflejos poéticos de Fermín Sáchez García, unha obra na que o autor, con abundantes colaboracións xornalísticas en distintos medios, recompila composicións de toda a súa vida literaria. O poemario está dedicado a Boal, o “querido pueblín” onde transcorreron os seus felices anos de infancia e xuventude...

[...] hasta que la guerra fraticida,
dolorosa,
sangrienta,
canibalesca,
ha regado con sangre de sus hijos
sus tranquilas plazas [...]

O volume escolma en primeiro lugar unha serie de poesías anteriores á guerra civil, entre as que son maioría as datadas entre 1924 e 1927 publicadas en Vida boalense, revista, na que colaborara con diferentes pseudónimos, que lle debe a redacción de moitos dos seus números. Un segundo grupo, baixo o título “Penumbras carcelarias”, está constituído por poemas que van de 2 setembro de 1936 a 2 marzo de 1942, relacionados cos anos de cadea. E un terceiro, formado polas composicións redactadas entre a data anterior e o seu falecemento, que se produce o 25 de febreiro de 1990.
Fermín, fillo de José Sánchez Santa Eulalia e de Cristina García García, agricultores, naceu en Boal o 21 de maio de 1905. Realizou estudos primarios, primeiro nunha escola privada dos Mazos, ata onde se desprazaba diariamente, e, máis tarde, na pública de Prelo, onde viviu durante algún tempo cuns tíos. Nos anos de xuventude desenvolve unha formación autodidacta que irá incidindo no seu gusto polas letras.
Sendo aínda neno, traballou como peón na construción da estrada que vai de Navia a Grandas de Salime e tamén como axudante dun avogado. En 1934 adquire na propia vila unha imprenta, onde se ocupa ata 1936. Neste ano fatídico, a súa cóntase entre as moitas detencións que se efectuaron na vila asturiana. Unha detención que estivo a punto de rematar en “paseo”, entre os concellos de Boal e Coaña, se non media a oportuna intervención dun xefe da Falanxe, veciño e amigo. Calquera denuncia anónima ou rumor valía daquela para deter a alguén. A del disque fora por atribuírenlle a edición no seu obradoiro dunha propaganda do partido comunista. A pesar da intercesión, levárono preso a Castropol e de alí ao cárcere de Lugo, onde volveu pasar por trances delicados...

Por la “mirilla” que en la puerta había
sabíamos en la celda, en todo instante,
lo que en el Centro hubiese de importante
en el mismo momento en que ocurría. [...]

Na “humilde, recogida, silenciosa, la histórica Ciudad del Sacramento” coñece a Manuela Trigo Anseán, amor da súa vida e fonte de inspiración...

[...] para ti tengo un Santuario
en mi corazón, Manuela;
con tu imagen en un Trono,
ceñida por real diadema. [...]

O matrimonio, do que nacerá unha única filla, Ángeles, aséntase definitivamente en Lugo, onde Fermín recupera o oficio de impresor. Pero, no seu día a día lucense, latexarán decote os recordos do “rinconcín maravilloso”, o “llugarín de mis ensueños”...

De mi Asturias, en dones tan plural,
es el pueblín que mis recuerdos llena,
es la villina seductora y buena
que en cuatro letras se le nombra: Boal. [...]

E as paisaxes boalesas agromarán continuamente na retina poética de Fermín...

Hoy se acuerda de Armal mi débil estro
para hacerle unos versos de añoranzas. [...]
                                ***
Río das Veigas, manso río
de somnoliento caudal,
que besas plácidamente
las vegas de nuestro Boal. [...]

Desde Lugo, continuou mantendo contacto cos antigos veciños e amigos e mesmo co alumnado do Colexio Público Comarcal e con algunha das súas profesoras...

 [...] Me agrada que seamos coterráneos:
Tú, por nacer en Lugo, eres gallega,
pero vives gozosa entre asturianos.

Yo traje de mi Asturias treinta años,
pero llevo cincuenta en tierra meiga...
¡Ninguno de los dos somos foráneos!

Existen poesías coas que o autor agasallou a diferentes amigos que non foron recollidas en Reflejos poéticos e permaneceron inéditas na privacidade. Hoxe queremos facer pública a titulada “Adiós”, que conservou a boalesa Mª Dolores Rudeiros Martínez (a Dolorciñas, Lolía e Loli doutras composicións), con quen Fermín e Manuela mantiveron unha amizade familiar.
A versión que manexamos chega a nós a través dunha copia manuscrita da propia Mª Dolores. Por mor deste tipo de transmisión poida que non se garanta plenamente a total integridade do texto emanado do poeta, a pesar de que se manteña a estrutura métrica e o valor semántico global e expresivo. En principio, chaman a atención, ademais do título, os castelanismos debémoslas e pondrá, o uso de ternas por tenras e determinadas interpretacións gráficas.
Na edición que ofrecemos, ademais de enmendarmos certos erros involuntarios, actualizamos a acentuación e algún trazo de carácter ortográfico. Deste xeito, formas que aparecen no escrito como vay, y, díscelle, moriña, dexexo, ougir, dous centos e de o rostro pasan a vai, i, díceslle, morriña, desexo, ouguir, douscentos e do rostro. Fronte aos cambios anteriores, mantemos no segundo verso o antropónimo Maruxina, que, para restaurar a rima consonante, deberiamos ler Maruxiña. Desta maneira igualaríase á forma da última estrofa (e ao nome que aparece en Reflejos poéticos na composición “El gatito Kus de Maruxiña”). Igualmente, na penúltima, a voz acoitadiño somos partidarios de lela como equivalente a acochadiño “abrigadiño”, “escondidiño”...
Na lingua empregada na composición podemos identificar diferentes variantes dialectais propias das falas galegas do bloque oriental; tales como as formas verbais ouguir e dices, o adverbio abaxo, o posesivo etimolóxico sou (que alterna co analóxico seu), o indefinido muita, a contracción al (característica das falas galegas de Asturias e do concello lucense de Negueira de Muñiz), o emprego da copulativa i en posición preconsonántica, a vacilación entre “y” e “ll” nas formas pronominais ye, ye, lle e –llo (dáye / díceslle, dillo) así como a representación de non átono por nun (nun deixes baxar), moi habitual nos escritores galegoasturianos.
Na sentida composición, a través das sete redondillas, cun léxico que vai acumulando elementos emotivos que ofrecen diferentes interpretacións simbólicas, o eu poético transpórtase nun voo íntimo co paxariño ata alcanzar a protección no feliz val, o paraíso onde quere morar por sempre.


ADIÓS

Vai paxariño a voar
i díceslle a Maruxina
que teño muita morriña,
que desexo ir pra seu val.

Pra ese val do sou peitiño,
tan doce, tan pudoroso,
tan terniño i amoroso,
que relouco por seu niño.

Si al ouguir estas tristuras
ves que empezan seus chorares,
déixalle chorar a mares,
que desfaiga as amarguras.

Pero nun deixes baxar
cara abaxo as ternas bágoas;
son queixumes das súas mágoas;
nós, debémoslas secar.

¿Con que? Cos nosos biquiños.
Dáye cen..., douscentos..., mil...
Hasta que do rostro aquil
queden sous ollos limpiños.

Dillo así, bon paxariño,
que son miñas ilusións
vivir sempre e máis dimpois
no seu val acoitadiño.

Dillo así, bon paxariño;
corre presto a Maruxiña;
xa te pondrá a escondidiñas
no doce val do peitiño.


La Comarca del Eo, nº 4907, 29 de marzo de 2014