Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

9.12.13

Novos nomes en vellos papeis

Os oculistas tamén teñen dereito á vida, así que ultimamente deume por ler documentos antigos, deses que fan que un quede un pouco máis pitoño a cada liña que revisa.

Os vellos papeis usámolos moitas veces como referencia para sabermos de onde vimos porque a xente ten a manía de morrer antes de cumprir 600 anos, e encima non deixa vídeos. Pero hai que andar con tino, non se lle pode facer moito caso ó que escribían porque probas hai de que debían facer as cousas con apuro para acabar axiña e ir ver o partido.

Non sei o fiable que será no relativo á extensión das terras e a outros datos a información do Apeo de Aciveiro (1697) que lin estes días, pero os topónimos andan por alí como lle cadra. Por poñer só un par de exemplos, no mesmo documento atopei tres variantes de Vilatuxe, a parroquia natal de meu pai: Villatuxe, billatuxe e Villatuge. Tamén dei con dúas de Freixeiro, o lugar onde me aprenderon as primeiras letras: Freijeiro e Freyxeyro

billatuxe

Villatuge

Villatuxe

Freyxeyro
Freigeiro
Ás veces vese, pola letra, que houbo varios autores e cada un saíu do apuro como lle cadrou, pero outras veces foi a mesma pluma a que bautizou de maneiras distintas o mesmo topónimo con poucas liñas de diferenza.

Hai que desenterrar e ler toda esta papelaxe, pero sen esquecer que estamos nos Séculos Escuros e andaba por estas terras moito espabilado deixando mostra da súa ignorancia.

1.12.13

O valego. As falas de orixe galega do Val do Ellas (Cáceres-Estremadura)

Portada do libro
Hai uns días estiven en Lugo na presentación de O valego. As falas de orixe galega do Val do Ellas (Cáceres-Estremadura), de Xosé Henrique Costas, acto organizado pola asociación "Culturadopaís".

A obra, na que o autor debulla multiples aspectos relacionados coa variante lingüística que el bautizou co glotónimo “valego” –parece razoable fuxir do termo “fala”, usado polas autoridades estremeñas, por inconcreto e tamén por evitarlle ós seus usuarios cargar coa denominación de “falofalantes”-, é o resultado de máis de vinte anos de investigación e inclúe datos inéditos a carón doutros que o autor xa publicara en varios artigos ó longo das dúas últimas décadas.

Trátase dunha lectura máis que recomendable na que conviven paixón e ciencia, como moi ben indica o académico Fernández Rei na introdución. Non é un simple traballo descritivo, non é “taxidermismo lingüístico” (en palabras do autor), senón que hai compromiso, hai intención de que ese estudo teña aplicación social e contribúa a enfrontar e reverter “mediante a difusión do coñecemento as inercias aniquiladoras destas e outras variedades lingüísticas galegas extramuradas”.

Precisamente, se traemos ó noso blog este libro é porque aínda que o cerne da obra son as falas de orixe galega do noroeste de Estremadura, o estudo inclúe un par de capítulos iniciais sobre lexislación que son perfectamente aplicables ó galego do occidente de Asturias. De feito, hai bastantes alusións a esta zona nas case 70 páxinas que ocupan estes apartados, titulados respectivamente “Contexto lexislativo e político das linguas minorizadas en España” e “Lexislación lingüística deliberadamente ignorada: a Carta Europea das Linguas Rexionais e Minoritarias (CELRM).
 
Xosé Henrique Costas
Tamén pode acaer ben un fragmento do remate do libro, que é unha evidente declaración de intencións: 
Para poñermos xa o ramo, e para a tranquilidade dos que viven obsesionados coa invasión de leiriñas e movementos de marcos, en última instancia tanto nos ten que estas falas sexan galegas ou austronésicas, que se escriban á portuguesa ou en alfabeto tibetano, que esta fala cheagase aquí no século IX ou no XIX, e que chegase en ovni ou en patera. É bo sabelo, por suposto, todo coñecemento é enriquecedor, pero non é o obxectivo prioritario. A nosoutros o que nos interesa de verdade é que esta fala entre nas escolas; que se publiquen libros, e-books, webs. blogs e revistas nela; que se empregue con naturalidade en medios locais e comarcais; que se utilice con normalidade nas administracións públicas do val, no eido sanitario-asistencial, na toponimia, nos actos relixiosos; que se coñeza e se recoñeza, que se ame, se difunda e se valore no resto de Estremadura, de España e de Europa; que a poidamos estudar e perfeccionar en cursos en liña e presenciais; que se cante nela tanto rock coma pop, rap ou folk; que dentro de vinte anos poidamos volver polo val e sigamos escoitando os nenos xogar nela. Todo isto é o que nos interesa de verdade, un interese que non teñen demostrado polo de agora os que se adicaron asepticamente á lingüística contemplativa, curriculable e autocompracente, ou á necrolingüística coleccionable, ou a coidar que ninguén lles fose sachar nunha leira que teñen de poulo porque a terra é deles.
Luís Villares e Quique Costas durante a presentación

En Lugo, o autor foi presentado polo maxistrado Luís Villares, de novo en Galicia despois dunha estadía profesional no País Vasco. Moito nos alegramos de contar de novo no país cun dos profesionais da xustiza máis comprometidos co uso do galego neste ámbito.

27.11.13

Outro poeta galego: Fernán Alba

Xa que estamos nun blog, direi que unha vez oín que alguén consideraba a Carlos Casares o primeiro blogueiro en galego polas súas diarias colaboracións "Á marxe" en La Voz de Galicia durante anos. Dicíase que publicaba en papel impreso porque non había internet.

Co mesmo razoamento digo eu que o poeta que hoxe nos ocupa foi tamén un blogueiro moito antes, aínda que en castelán, xa que publicou máis de 1000 artigos en revistas de varios países, compartindo cabeceira con autores da talla de Borges ou Onetti

Aquel blogueiro iniciou o seu labor en Ecos vegadenses, publicación da que foi cofundador con só 17 anos, a carón de Eustaquio Lago.

Hoxe queremos dar a coñecer un dos seus primeiros posts, un poema en galego publicado o 1 de xullo de 1924:

En realidade, cremos que o novidoso é precisamente o poema, porque non é Fernán Alba unha figura descoñecida. Trátase dun pseudónimo utilizado con certa frecuencia por Álvaro Fernández Suárez. Este é o único texto que lle coñecemos en galego, pero Álvaro Fernández Suárez é un autor de ampla obra en castelán, xa que habería que engadir máis dunha ducia de novelas e ensaios ós numerosos artigos ós que xa nos referimos.

Non imos entrar aquí en por que non é tan coñecido como sería esperable, tendo en conta a súa traxectoria literaria e política. Diso xa se ocupou con detalle Luís Casteleiro Oliveros, que analiza a súa andaina política, todos os seus libros e indica datos de todos e cada un dos seus artigos.

Non sabemos se foi por descoñecemento ou por esquezo, pero o certo é que o biógrafo asturiano non alude no seu minucioso estudo a este texto en galego, así que esta é a nosa pequena achega.

16.11.13

Mapas da terra onda o mar de Barreiros


Déronlle tantas pedradas ós nosos topónimos ó longo da historia que todo esforzo é pouco para volvelos ó seu. É importante que se digan ben, pero tan importante é que se escriban correctamente, para que entren polos ollos como teñen que entrar.

Por iso me gusta o que fixeron os da tapería O Castro, na costa de Barreiros: debuxaron o mapa do concello no teito do local, delimitando as parroquias que o compoñen e indicando cada lugar. O único erro que lles vin foi un Bimbieira que debería ser Vimbieira. Salvo iso, creo que todo ben.
Imaxe do teito da "Tapería O Castro"
Eu non sei se o fixeron por compromiso co idioma ou para que os clientes que pimplen de máis atopen a súa casa no medio da néboa dos seus ollos, pero aplaudo a idea fose cal fose a intención.

Tamén é certo que se o fixeron para orientar a xente, cometeron o pequeno erro de poñer o N. onde debía estar o S., co cal xa vexo os clientes de Celeiro de Mariñaos enfilando cara a Irlanda para ir para a casa, ata acabar enchoupados nas augas do Cantábrico, que andan estes días revoltas e fermosas.
O Cantábrico en Benquerencia (Barreiros)

9.11.13

Crouchos

Estamos no tempo dos crouchos. A verdade é que eu sempre lles chamei noces, pero acórdome de terlles oído a meus tíos, da banda de alá do río, dicir que tiñan unha árbore mecha de crouchos, cando a colleita era abundante.

Non debe ser croucho unha palabra moi estendida con esta acepción. Nos dicionarios prenormativos (por chamarlles dalgún xeito) atopámola por primeira vez na terceira edición do Carré Alvarellos (1951). Nas dúas edicións anteriores aparece, coma noutros dicionarios, pero só cos significados de “Feo, rechoncho” e “Espiga de millo raquítica”.

Na terceira edición, Carré engádelle a estas acepcións a de “Zurrón o corteza verde que encierra la nuez”. Non se refire, polo tanto, á noz en si, senón á casca verde que a recobre e que me deixou as mans pintadas de verdeamarelo indeleble durante días cando era pequeno. Parecían as miñas mans as dun tipo de raza aceitunada, aquela estraña caste de persoas que citaba a enciclopedia e que non sei onde demo se situaba. Debéronse extinguir todos os aceitunados, que non volvín oír falar deles.

Volvo ós crouchos. O dicionario de Franco Grande (1972) recolle tamén a palabra coa mesma definición de Carré. Polo que puiden ver, o primeiro que define croucho como sinónimo de noz é Constantino González no seu Glosario de voces galegas de hoxe (1985). O Dicionario da Real Academia Galega opta polo exhaustivo e recolle as dúas acepcións:
1- Froito da croucheira.
2- Pel verde que recobre a noz nova.
Non sei se a palabra croucho seguirá viva nin teño información sobre a súa distribución dialectal. Véuseme á cabeza porque lle cadrou, que en algo ten que pensar un mentres come noces.

29.10.13

Otero Pedrayo, Ribadeo, 1958

Vimos estes días na prensa a Méndez Ferrín recollendo o Premio Otero Pedrayo, en recoñecemento á súa traxectoria como poeta, ensaísta e narrador.

Moito alegra que aínda queden premios que valoren o compromiso coa cultura galega e que, de paso, lembren figuras do pasado tamén merecentes de resistir na memoria colectiva. É o caso de Otero. Durante anos faleilles deste autor ós meus alumnos como un precursor visionario da construción de Europa, entre outros méritos:
Adrián, sentado na pequena fonda do porto diante dun vaso de viño espadeiro, imaxinaba o futuro mapa de Europa. As fronteiras non eran liñas de aduanas senón vitais zonas de transición entre as harmoniosas conciencias dos pobos. A voz das terras do Rhin non precisaba pasar por Prusia para oírse no mundo. O alpino lago de Como non se avencellaba co ardente calabrés baixo a mesma etiqueta do Estado. Mellor que Estado cada terra era un ceibe conxunto de municipios e ninguén dominaba a ninguén. (Otero Pedrayo: Arredor de si)

Xa non sei se me arrepinto. A Europa das nacións. Eu pensaba que esa idea que Otero soubo deseñar na preguerra era o que estaba na mente dos que iniciaron anos despois a (re)construción de Europa, pero vese que ou a cousa non era así xa de comezo ou que acabou torcendo por outro camiño.

Xa non sei se seguirei citando a Otero como un precursor da unión dos pobos de Europa, por encima das raias ridículas que algúns pintaron nos mapas para deseñar estados sen razón, pero seguirei falando de Otero. Seguirei dicíndolles ós meus alumnos que teñen que ler Arredor de si, aínda que se cadra convén que agarden algo, que medren e maduren antes con outras páxinas, para seren capaces de atoparse na viaxe que el lles propón.

Seguirei falando de Otero Pedrayo como lle cadre no momento ou como saiba, sabendo tamén que que van xa máis de 55 anos desde que alguén o citou no instituto de Ribadeo. Era marzo de 1958. Cando ninguén se refería a el nos centros de ensino medio, cando nin a súa figura nin a súa obra formaban parte do currículo meseteiro, cando os seus libros non estaban nos andeis das bibliotecas escolares, Dionisio Gamallo Fierros tratouno por extenso nunha conferencia maxistral pronunciada nun centro recén inaugurado, que el daquela dirixía. Pouco despois, durante os meses de marzo e abril, o texto da conferencia publicouse en catro entregas en La Comarca del Eo, co título de “El injubilable Otero Pedrayo”.
Comezo dunha das entregas de Gamallo Fierros sobre Otero Pedrayo (La Comarca del Eo, marzo de 1958)
 Así empezaba a primeira entrega:
La Administración pública ha decretado un imposible: que sea jubilado el injubilable orientador de generaciones gallegas en la Universidad compostelana, don Ramón Otero Pedrayo...
Seguirei falando de Otero Pedrayo e dos seus soños, aínda que só sexa por non darlle o gusto a quen soña con xubilar definitivamente todo o que supoña cultura de noso.

21.10.13

Cemiterios debaixo da auga


Non levo nada na miña memoria íntima que teña relación cos encoros. Non formaron parte da miña infancia. Non vin asolagar terras coñecidas nin fun consciente dos feitos de Castrelo de Miño, que eu era moi cativo. Tampouco levo gravadas na retina as patéticas imaxes de Franco inaugurando novas presas.

Non sei logo por que me impactou tanto este texto de Julio Llamazares, cando o lin por vez primeira:
Nadie que no haya visto por sí mismo el dantesco espectáculo de un pueblo emergiendo de las aguas al cabo de los años podrá saber jamás cuánta desolación y cuánta muerte albergan en su fondo los pantanos. Nadie que allí no tenga sus recuerdos, sus raíces y su casa será capaz de imaginar cuánto dolor quedó enterrado para siempre en esos cementerios que se pudren en silencio bajo el agua.  
Lembreime del hai unha semana, vendo estas imaxes na cola do encoro de Grandas de Salime:






15.10.13

Tellados e lousados, lingua e terra.

I
Aínda que xa me fixara antes no asunto, non me metera a fondo no tema das isolousas ata que tiven aquela conversa:

Todo empezou en Lougedo, un lugar que non existe e que está en San Martín de Ozcos. É que hai sitios que non hai, pero están, como xa nos contou Cunqueiro na súa Plática de mares Arábigos:
"Gutor, Babarón e Trapobana son tres illas que non hai, e están entre Bengala e illa Java”.
Dicía o de Mondoñedo que Gutor se cadra non a hai, pero hai o nome e o –R en que remata é rasgueado e os barcos poden esnafrarse contra el e ir ó pairo. Con Lougedo pasa ó revés. O sitio haino; o que non hai é o nome, e ese -G- fura os oídos de quen o oe pronunciar e as meniñas dos ollos de quen o ve e le.

         - "Lougedo, con G" –insistía o rapaz ó indicarme o seu domicilio.
         - ...!

Non dixen nada, que hai leccións que non se poden dar en 30 segundos e para quedaren mal dadas é mellor non comezar, pero naquel preciso momento planifiquei esta viaxe polos tellados e lousados de Galicia, para ver a súa cor, para ver de que están cubertas as trabes que salvan da chuvia as lareiras da nosa terra e manteñen secas as cacholas dos paisanos cando mexan por nós.


II
Penso que non cómpre ser moi perspicaz para decatarse de que ese Lougedo, ou Loujedo, do que me falaba aquel rapaz é en realidade unha deturpación de Louxedo ou Lousedo e que ese topónimo refírese á louxa, ou lousa, propia de amplas zonas do noso territorio e que pasou da terra ós teitos das casas, tamén nesas terras do occidente de Asturias.

Pero, ¿ata onde chega o material na terra, a lousa nos tellados e o nome nos lugares? E cadrarán as liñas divisorias? Trataremos de ver por onde van as raias.

III
Como avioneta non temos e tampouco queremos esmamallarnos contra o chan probando a ser homepaxaro, a nosa viaxe será virtual, que para iso inventaron Google Earth.

TELLADOS e LOUSADOS
Betanzos e Vilalba, exemplos de tellados e lousados, respectivamente

"Primeira cousa: a lousa, morte ao estranxeiro opresor”, escribiu Ferrín en Estirpe. Pois xa que citamos o autor de Arraianos, tiremos cara ó sur para iniciar a viaxe e veñamos cara ó norte, a ver onde nos leva o camiño.

Non tardamos en observar negros os cumes da Gudiña e vermello nas casas dos Riós. Tentamos afinar máis. Ó oeste da Gudiña hai lousados negros no Seixo, Barxa, Pentes, O Tameirón e Erosa, e ó leste dos Riós vemos tellados tirando a vermello en Castrelo de Abaixo, Castrelo de Cima, A Trabe, O Mourisco, A Veiga do Seixo. Parécenos que conviven uns con outros en San Lourenzo de Pentes e no Navallo.

Intentamos ir cara ó norte, buscando a isolousa entre Laza e Campobecerros, entre Montederramo e Chandrexa,... e axiña asumimos a derrota: é imposible tanta precisión porque o que ás veces parecen lousados poden ser tellados de uralita de palleiras ou establos. Ademais, perdémonos no mapa con tanto lugarexo. Cómpre repensar a idea.

Nun andel descansa a xa vella Gran Enciclopedia Galega. Que arquivo fotoetnográfico da Galicia dos 70 e 80 teño na casa e eu sen decatarme ata estes días! Tamén inclúe ducias de retratos de lugares grandes e pequenos. Por aí tiramos, aparcando a tecnoloxía, revisando as fotos tomo por tomo e riscando nun mapa de concellos Tes vermellos ou eLes negros segundo vaiamos observando.

Agora si. Rematada esta fase, volvemos a Google Earth para facer comprobacións e encher algunhas lagoas que nos quedan. Por economizar traballo, só reflectimos no mapa os concellos que delimitan a fronteira das tellas e as lousas, entendendo que todo o que queda á esquerda é de tella e á dereita mantense a lousa.

E velaquí o mapa, no que marcamos con círculos vermellos os tellados e con cadrados negros os lousados:

Mapa de elaboración propia: en vermello, os concellos con tellados; en negro,  os de lousados.

Os distintos tamaños dos círculos e dos cadros non indican nada; é que un non é precisamente o rei do Photoshop.


TOPÓNIMOS
Toca agora delimitar a fronteira dos topónimos derivados de lousa.

Introducindo no buscador do Proxecto toponimia de Galicia o lexema lous- atopamos 390 resultados, espallados por todo o territorio, aínda que con maior concentración na metade norte, pero moitos deles inclúen o grupo -lous- sen ter relación ningunha con esta raíz. Cómpre concretar.
Topónimos que inclúen o grupo -lous-.
Se pedimos que o topónimo comece por ese lexema, temos 45 resultados e observamos que hai máis concentración nunha diagonal que vai de sueste cara ó norte, trazando unha liña que pode andar próxima á fronteira que nós establecemos entre tella e lousa. Esta diagonal presenta unha derivación cara á parte oriental da Mariña de Lugo.
Topónimos que comezan por Lous-
Non hai moitas variacións no trazado que nos dá o buscador se restrinximos a busca ás entidades humanas, deixando fóra accidentes xeográficos terrestres e costeiros, augas, terras e vías. Neste caso, temos 31 resultados de entidades de poboación que comezan por lous-.
Topónimos de entidades humanas que comezan por Lous-

Situámolas nun mapa para contrastar co mapa dos tellados / lousados, marcando desta vez con casiñas verdes os topónimos.
Mapa anterior, engadindo en verde os topónimos que comezan por Lous-

Non hai moita diferenza, xa que a maioría dos núcleos de poboación que teñen nome derivado de lousa están situados en zonas de tellados negros. (Non colocamos no mapa os máis orientais por non esforzarnos máis do debido e porque non nos aportan nada para a delimitación dos lindes).

Con todo, parece que a tella invadiu algo o territorio da lousa, xa que nos quedan algúns topónimos en territorio “vermello”.

Temos topónimos aparentemente derivados de lousa en Lousame, As Neves, O Irixo, Piñor e Carballedo, que son zonas claramente de tella. Valdoviño, Irixoa e Sobrado son concellos nos que predomina a tella pero, polo menos nalgúns núcleos de poboación tamén está presente a lousa, igual que na toponimia.

Velaquí os mapas desas zonas, algo máis de cerca:
Concellos de tellados vermellos, nos que hai algún topónimo que comeza por lous-, marcados en verde.

Concellos de tellados vermellos, nos que hai algún topónimo que comeza por lous-, marcados en verde.

XEOLOXÍA
Facemos unhas buscas en internet e atopamos un par de mapas que delimitan o territorio das pizarras (en cores violáceos no mapa) e outro que tamén fala de rochas e debuxa unha diagonal azul que non debe andar moi lonxe da que nos trazamos ó separar topónimos, tellados e lousados. Pero non seguimos por este camiño, que este é un mundo no que nos perdemos e apenas distinguimos uns pedroulos de granito dun anaco de pan reseso, así que paramos aquí a viaxe. Que outro afine máis; nós non concretamos tanto como queriamos ó comezo, pero creo que demostramos que algo ten que ver a lingua coa terra que a criou e que agora a ve esmorecer. 



10.10.13

Ramón Traveso, oda a Ribadeo.

Con todo o respecto, pero coa informalidade que con frecuencia me permito no blog, publiquei hai meses un poema de Ramón Traveso que atopara nas pesquisas que desde hai tempo veño facendo na prensa eonaviega.

O poema enviárallo o autor desde Pasajes o 4 de outubro de 1936 ó director de La Comarca para a súa publicación. Teño a sensación de ter visto o nome de Ramón Traveso na prensa da zona nalgunha outra ocasión, pero non sei cando, nin onde nin a propósito de que. En realidade, nin sequera teño a certeza, pero desde aquela, cando reviso exemplares, ando atento, por se acaso aparece algo máis.

Con grata sorpresa para min, recibín algún tempo depois un comentario de Miguel Saavedra, bisneto do autor, interesándose polo texto, para el descoñecido ata entón.

Hai uns días recibín de novo un correo seu, facilitándome unha foto de Ramón Traveso e un poema inédito que conservan no arquivo familiar. Trátase dunha oda a Ribadeo e a súa comarca, que reproduzo a continuación, agradecéndolle a Miguel o envío do texto e a autorización para facelo público, de xeito que pouco a pouco vaia aumentando o corpus da literatura galega da zona:


30.9.13

50 pesetas por un nome

A rúa na que vivo ten menos de 50 anos. No voo americano de1956 –esa minuciosa obra de espionaxe coa que os americanos seica querían pillar comunistas desde o aire- aínda se pode ver ben como isto era unha leira, e  aínda seguiu así uns anos máis. Agora chámase Avenida de Asturias. Non debeu resultarlles difícil ós encargados do bautizo escoller nome para a criatura, porque antes de que se inaugurase a Ponte dos Santos esta era a ruta que había que seguir se se quería pisar chan asturiano dando a menor volta posible. 

Pero non sempre é tan fácil a cousa, sobre todo porque non hai o custume de preguntarlle ó primeiro paisano coñecedor do terreo:

- Ei, señor Indalecio, ¿e podería dicirme como se chama este agro?
- Desde aquí ata acolá onda aquela ramalleira sempre lle oín chamar O Carqueixedo.

Se así fose, nada malo habería en chamarlle rúa do Carqueixedo á vía de nova construción, pero iso non se fai, non vaia ser que se perda a oportunidade de poñerlle Calle de la Pata del Caballo del Cid, que sempre dá outra imaxe.

Non debe ser doado bautizar os rueiros cando non se quere falar cos vellos. Se cadra foi por iso polo que cando houbo que bautizar o novo parque de Ribadeo decidiron pedir axuda, segundo se pode comprobar nun recorte que conservo:
Concurso pro PARQUE DE RECREO
¿Quiere Vd ganar 50 pesetas?
Escriba en un simple papel un nombre-título que no exceda de ocho letras, bien en castellano o gallego, fírmelo o solamente con pseudónimo y, bajo cerrado sobre, entréguelo en la taquilla del TEATRO RIBADEO, y si ese nombre-título resultase el elegido para titular el Parque de la calle San Francisco, obtendrá un premio de CINCUENTA PESETAS.
Advertencias: No entrarán en el escrutinio y por tanto no serán valederos ningún nombre jocoso o alusivo a persona alguna.
No se devuleven los originales.

Tres detalles hai que me gustan na convocatoria: a posibilidade da participación cidadá, que mesmo podía gañar uns cartiños por discorrer un pouco, a posibilidade de que o nome fose en galego, e o feito de non admitir nomes de persoa, como seica recomenda a UNESCO.

Descoñezo o éxito da convocatoria. Só sei que hoxe ese espazo chámase Parque de San Francisco. Persoa non é, que os santos son cousa etérea.

NOTANon indico data nin orixe porque non lembro cando nin de onde saquei o recorte, que un non vai ser sempre ordenadiño, pero a cousa queda aí, como curiosidade.

 

24.9.13

Toponomicidios de cine.




Lugo. XXXV Semana Internacional de Cine de Autor. Organiza: Grupo Fotocinematográfico Fonmiñá.

Exposición fotográfica de cines da provincia. Nos rótulos: Viveiro, A Pontenova,... pero Villalba, Lorenzana.

Que fixemos mal para que, despois de 30 anos de Lei deNormalización Lingüística, non se respecte a toponimia nin tan sequera por parte de individuos e colectivos supostamente concienciados pola cultura?  

31.7.13

"Lamazares, viaje íntimo". Para que non descarrilen os trens.


1-
"Los durmientes extraviados entre las casas verdes de los que hacen el amor con los dedos cruzados para que no descarrilen los trenes".
Tania fixouse axiña neste fragmento do prólogo de Lamazares, viaje íntimo, un volume que me regalaron poucos días despois do descarrilamento de Angrois. O editor do libro é Enrique Beotas, que tamén é coautor do mesmo. 

Enrique Beotas faleceu no descarrilamento de Angrois. Hai cada coincidencia...

2-
De Lamazares, viaje íntimo, gústanme as fotos. Dinme moito máis cós textos, con frecuencia forzados e contraditorios. Hai unha imaxe del, con 15 anos, que é tremenda. Nas fotos de grupo, Lamazares aparece case sempre escoitando. Son outros os que falan. Gústame o que expresan os seus silencios.

11.6.13

"As meniñas de Saudade", as outras gaitas


Non me quitan o sono as gaitas... ou si, se soan cerca. Quero dicir, por moi pouco patriótico que pareza, que non é un instrumento que me mova nin me conmova. Pero iso non impide que valore o seu papel na nosa cultura, aínda que non o pareza porque hoxe non ando nada serio, que un tamén ten dereito a ser un pouco toxo. Pois de gaitas vai o asunto:

En Ribadeo creouse nos anos 60 o primeiro grupo de gaiteiras do mundo: "As meniñas de Saudade". Non hai moito que o concello decidiu homenaxealas cunha rúa.

Tamén as homenaxeou Carmiña Prieto Rouco cun poema no ano 62. Publicouse o 15 de setembro dese ano en Las Riberas del Eo. Tampouco me conmove Carmiña Prieto Rouco, aínda que ó seu favor direi que escribiu en galego cando poucos os facían. Claro que supoño que para ela non sería opción de risco porque tivera a ben dedicarlle versos a un tal Franco, que era un tipo pequeno de corpo e de cerebro que saía nas pesetas. En fin, en tempos de guerra...

Velaquí o poema, que ten o seu aquel. Xusto é que se difunda e se valore como merece:


2.6.13

Cine Colón


Unha homenaxe de Tania á súa sala de cine preferida, esa que vai comprar e amañar cando sexa rica.
                              http://cinesribadeo.blogspot.com.es/

27.5.13

Historia da música en Galicia

Le temps s'en va...! Le temps s’en va...!, dicía Lois Pereiro con voz esmorecente no xa mítico recital do pub Moka. Non lle faltaba razón. Viñéronme á cabeza esas palabras mentres asistía á presentación en Lalín de Historia da Música en Galicia, de Lorena López Cobas. 

Aínda me parece que foi onte cando meu pai lle amañou ó seu un ghalpón no que el empezou a destripar os motores da maquinaria da vecindade. Tamén da miña Derbi, que pasou de vez en cando polo seu quirófano. Moitas veces, de camiño da miña casa, paraba alí só por conversar un pouco e observar como trataba de buscar a melodía exacta de cada pistón. Dedicáballe a cada peza o tempo que fixese falta, probando unha e outra vez, con paciencia infinda. De tanto velo traballar, acabei sendo capaz de desmontar e volver montar o motor da miña moto sen que me sobrasen pezas. Era bo mestre.

Un día meteume na man unha Bultaco de 500 que estivera resucitando.
- Pesa máis ca min. Se me cae encima esmágame. Non son quen de erguela.
- Ti dálle.
E deille. Subindo cara a Pelures sentinme aquel día coma un neno ó mando dun airbus. Que ben soaba!

El era novo e estaba cheo de ilusión. Non lembro se Lorena era pequeniña ou se aínda non nacera, pero o tempo pasou e hai uns días foi ela quen nos puxo diante a súa Historia da Música en Galicia. Todos saben que eu son musicalmente analfabeto e que só se me esforzo moito son quen de distinguir un pandeiro dunha trompeta, pero gocei co evento. Creo que non tanto polo que estaba oíndo durante a presentación, que tamén, como polo que estaba observando: conmoveume ata a melancolía o contraste entre a imaxe seria do pai, emocionado pero se cadra tristeiro, e a  perenne expresión de alegría na cara de Lorena, que non perdeu o sorriso nin ó debullar brillantemente as liñas mestras da historia da nosa música nin ó falarnos da súa traxedia persoal máis íntima.

Ó remate, mentres ela lle asinaba exemplares a unha unha ringleira de xente, o pai agardaba só, no fondo da sala.
- Hoxe fante esperar, Eulogio.
- Non importa. Para a miña filla teño todo o tempo que faga falta.
Outra lección do mestre. 

19.5.13

Cacicadas



O 20 de maio de 1912 -cúmprense agora 101 anos-, FARRUCO publicaba no número 258 do Castropol este poema. Non teño hoxe tempo nin gana de explicar máis nada sobre o texto, sobre o autor nin sobre o xornal. Tempo haberá para afondar no asunto, que nestas cousas andei enredado ultimamente:





  ¡QUE FIN!
  Al pé del mar, nun penedo
taba un pescador de caña,
e nesto, por frente del
viu que cruzaba unha lancha.
  Como un cuadro chen de angustia
aquela lancha así pasa:
naide ri, naide parola,
naide chifra, naide canta.
  Os mariñeiros, sin gusto
sobre dos remos desmaian,
e el timonel, desabrido
por chorar casi que rabia.
  Asombrado el pescador
daquela rara comparsa,
daquelos homes tan tristes,
daquelas caras sin gracia,
fijouse máis, e ¡ai! que viu
que taba a lancha averiada,
que por costuras e grietas
entraba a baldes el agua,
e de carreira pra el fondo
se iba con xente e con carga.
  Nesto sentiu un tirón,
sacou un múxel da cuarta,
e condo con nova xorra
a tender volveu a vara,
calumándose nel mar
baxaban homes e lancha.
  Non lles ouguía outra voz;
¿era justicia ou desgracia?
  Descubriuse; rezar iba
a Dios por aquelas almas,
condo a corriente empuxou
hasta el pé dela unha tabla.
  Era el letreiro, miroulo:
a CACICA lle chamaban;
como si fora un tizón
tiroula al agua con rabia,
suspendeu el padre nuestro,
cubriuse e púxose a caña.
  Dicen máis; sei que pra el sitio
botaba fieras olladas.

                                  FARRUCO

29.4.13

Otero Pedrayo na prensa do occidente de Asturias

O 23 de abril celebrouse o día do libro. Non son eu moi dado a días de nada, pero a data váleme como escusa para  difundir un  fermoso texto de Otero Pedrayo relacionado cos libros e as bibliotecas, especialmente no rural, e que seguramente non é moi coñecido.

O artigo publicouse o 15 de marzo de 1932 en El Aldeano, un quincenario de Castropol. Tempo haberá para que fale máis polo miúdo deste xornal e da presenza de textos en galego no mesmo. Polo de pronto, só apuntarei que tiña íntima relación coa Biblioteca Popular Circulante, unha iniciativa admirable que desempeñou un papel fundamental na vida cultural do concello desde comezos dos anos 20 ata a guerra. Por dúas veces El Aldeano aumentou o seu número de páxinas para ocuparse amplamente da biblioteca. Nun deses números incluíuse o texto de Otero Pedrayo, redactado exprofeso para esta publicación, que agora reproducimos: 

O amor dos libros pode adoitare moitas formas, desemellantes, paralelas, conxuntas, as veces nemigas na aparienza, mais todas elas flamas ergueitas no fogar do Esprito inmorrente. Pois o libro de cabeceira d'un illado pensador, o compañeiro con quen conversare, con quen discutire, non figura ter moita relaceon co libro debullado con fé pol-o mozo estudante ou co procurado, como se procura un paisaxe novo, de bosque ou de ría, pol-o fadigado das xornaleiras angusteas e trafegos a vida. O biblófilo persegue o fermoso códice en cuio albo pergameo, coor de abedoeira, pintóu o sabeo e sinxelo pincelu'un monxe símbolos dé cosmos e das xeiras d'alem-coba. Outros homes acollen a predica d'un folleto como ras guiadora das aitividás de toda unha vida. Pra outros son os libros ferramenta, ou consolo, ou remordimento, ou evasión. Mais cada folla escrita e lida con hounradeza móvese co mesmo vento do Esprito y alma do mundo.
Eu teño lido moito na aldea. Millor e con mais merado froito que nas grandes bibliotecas ordeadas, onde as tribus de filósofos, puetas, ensayistas, novelistas, locen ca sistemáteca das afinidás eleitivas. Na aldea o paisaxe, as nubens, o madurar máino das colleitas, a sinxeleza interrogadora dos penèdos,o louxano correr dos lombos azules das serras, ou o coral cramoroso das ondas acompasan o vivir esperto dos libros e as veces siñalan a escolma das leuturas. Unha serán de vento autonizo no flamexante fondo do bosque invita a recollerse no andante e no scherzo dos puetas romántecos, como a Odisea demanda, e graza levian da Primadeira e o mundo novelesco vive e alenta millor nas noites longas a veira do lar.
Por iso desque soupen fai tempo a eisistenza e a vida da Biblioteca de Castropol, moitas veces  téñoa saudádo ca maxinaceón, evocando a sorte dos libros que de man en man de labregos, de
mariñeiros, de artistas e homes de estudos das vilas, van, sementando, animando, evocando, asegún os casos e os tempos. Castropol foi quen pode dar unha certeira leuceón subre a verdadeira realidade o que poden ser as térras da Hespaña, onde non hai grandes vilas e nin xiquer fan falla pra criar un superior tipo de vida.
Da mesma maneira que eu son personalmente nemigo de moitas formas da chamada cultura xeneral, teño fé no libro bó, no libro hounrado, que leva a cada fogar de yalma algo millor —mas ergueito— o que lle ofrecere á vida. Grazas a isa ademirabre istituceón —os homes que saben guíala non precisan mais eloxios que a concenza da propia xustificaceón— a terra de Castropol, está einguida co vivir do mundo como está xeografecamente dentro da Hespaña verde, europea, de raíz étneca anellada c'as millores estirpes criadoras da cultura oucidental. Eu maxino a novela de Balzac levando cadros de vida intensa, de paixon de cibdade a un louxano fogar. Ou o mariñeiro, na serán de domingo, acompasando as suas lembranzas ca evocaceón dos libros dos grande viaxeiros de ollos maravillados. Ou un sinxelo libro de botáneca que axuda a comprendere o misterio das amadas herbiñas do campo, ou o de xeografía que leva da man pra estabrecer un aire de familia entre as montañas a que miran os ollos todol'os días e as d'outras térras ilustres do mundo. Maxinare o xeruvolar de preguntas ledas, ansiosas, as veces angusteosas, provocadas por as páxinas dos filósofos que saben falar, i evocar. Un latexo de vida engadese o vivir poderoso da terra de Castropol, co ise cusíante viaxar dos libros de man en man, de concenza en concenza.
No mapa das simpatías figura isa terra tinxida c'unha nova coor de espranza, é con todo o curazón mándolle a Bibrioteca de Castropol o saludo ademirativo, sinceiro e leal d'un amigo que non sirve pra grandes cousas mais garda a capacidade pra sentir as belidas obras feitas baixo o signo da verdadeira cultura redentora.
                                                Ramón Otero Pedrayo
                                                Director do Instituto de Ourense.
                                                                Deputado a Cortes.