Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

25.2.14

Chemi Lombardero e a emigración a América na Mariña

Portada do libro
Agora cabía ben eiquí a impresión que deixaron os emigrantes galegos que eu tratei. Conservo na miña man dereita o estruchamento de milleiros de mans galegas, endurecidas polo traballo e moitas amolecidas pola folganza miserable. Vin o trunfo e a derrota de moitos galegos, pero endexamais ollei a súa felicidade.      (Castelao: Sempre en Galiza)

A felicidade debe ser un dos poucos aspectos que non analiza Chemi Lombardero en La huella de la emigración a América en el Cantábrico occidental, un estudo que o autor presentou hai pouco na biblioteca de Ribadeo, apadriñado polo xornalista Martín Fernández Vizoso que, nas súas intervencións, demostrou levar unha computadora na cabeza con datos ben interesantes sobre o tema. 

Ó longo de anos, o autor bebeu de fontes orais que aínda viven e, sobre todo, queimou os ollos na interminable bibliografía que supoñen os xornais da zona e arquivos diversos, case sempre mal organizados, onde constan listados de emigrantes, alistamentos de quintas e outros datos que tivo que revisar e ir contrastando liña por liña. Paciencia de taxidermista.

FOTO: J.A, La Voz de Galicia
Como resultado, case 200 páxinas nas que Chemi vai debullando cada detalle da emigración transoceánica dos mariñaos orixinarios da franxa que vai desde o concello de Valdés, na parte asturiana, ata O Valadouro e Foz, na banda galega. Cronoloxicamente, aínda que hai alusións anteriores e posteriores, céntrase no período comprendido entre finais do XIX e o comezo da guerra civil.

As causas da emigración, a percepción social do fenómeno, as accións filantrópicas dos emigrantes, as pegadas no urbanismo da zona, a promoción social dos retornados, a súa participación en colectivos cidadáns e políticos e as iniciativas emprendedoras que promoveron son os principais aspectos que Chemi analiza con detalle e con rigor nun estudo onde teñen cabida tanto as valoracións globais como a  anécdota individual, achegando numerosos detalles e nomes.

Certo é que Chemi preséntanos só o lado amable da emigración. Para que a radiografía sexa completa, botamos de menos a memoria do fracaso, que tamén o houbo, só que non deixou rastro tan visible.

11.2.14

Alberto Calvín, poeta de Pardiñas


Pouco coñezo a Alberto Calvín. Só mantivemos unha pequena conversa co gallo da presentación de Évos un ameicer guapo en Santiso. Nin moito falamos, que penso que tanto a el coma a min fáltannos recursos para abrir relacións cando non hai confianza. Pero, malia ás poucas palabras, gardo agradable recordo daquela breve parola.

Lembro que el, máis ou menos, dixo "e eu que fixen para que repararades en min?” Referíase ó feito de que Babarro e eu o incluísemos en Évos un ameicer guapo e A herdade que nós temos. Humildade.

Que fixeches, Alberto?! Manter vivas as palabras que agonizan e darlle uso fermoso en textos limpos. Paréceche pouco, Alberto?

Lembro tamén que me falou da falta da nai ou do pai –dubido agora-, do baleiro que deixa. Poida que hoxe o entenda mellor ca daquela.

Non nos volvemos ver, pero recordo a Alberto con moito agarimo e alegreime cando souben que obtivera unha mención de honra na VI edición do premio Arume de Poesía, convocado pola Fundación Neira Vilas, pola súa obra Flores de abruñeiros, lamentablemente inédita. Aquel día Alberto Calvín subiu ó podio a carón de Rafa Villar e Yolanda Castaño. Vaia compaña!

Alegreime de novo estes días cando souben da edición de Tiroliro. É o seu primeiro libro. En Taramundi, rodeado dos nenos que o recibiron recitando os seus poemas, Alberto acordouse unha vez máis de Xoán Babarro, o primeiro que o animou a escribir. Gratitude.

Falou tamén dun novo libro: O canto do carro. O fermoso título tráeme á memoria un fragmento do inesquecible relatorio de Felipe Lubián nas Xornadas Fermín Penzol celebradas en Ribadeo hai xa anos, publicado posteriormente en A Trabe de Ouro. Creo que hai algo que une a Alberto e a Felipe: a amor á súa terra e á súa lingua, máis alá das raias debuxadas nos mapas.

Desexo que o lapis de Alberto Calvín, afiado seguramente cunha navalla do seu amigo Juan Carlos Quintana, poña aínda moitos máis libros na biblioteca eonaviega, caladiñamente, como el fai as cousas.



4.2.14

Disparadores creativos: unha narcochapuza

I
Nada hai na literatura que non sucedese antes na realidade; nada hai na literatura que estea tal e como sucedeu na realidade” –oínlle dicir unha vez a Torrente Ballester.

A realidade é fonte de inspiración e non sorprende que vivencias íntimas acaben sendo obxecto de tratamento artístico por un creador ou que feitos de gran transcendencia social (a guerra civil, o franquismo, o Prestige, ...) deran pé a que varios autores os tomasen como punto de partida para as súas obras. O que é raro é que un feito anecdótico, un pequeno detalle, funcione como disparador creativo para máis dunha persoa. Pero veremos que ás veces pasa.

II
O día 1 de decembro de 2006, Xuan Bello estivo no IES Gamallo Fierros de Ribadeo para falar da súa obra. Xuan Bello é unha das miñas poucas debilidades literarias. Eu son máis de textos concretos ou de libros ca de autores en xeral, pero no seu caso sábeme a mazá madurada en herba seca cada liña que escribe. Convidárao ó centro porque me amola que as culturas galega e asturiana estean viradas de costas sendo tan próximas e, máis aínda, por compartiren a póla común que é o galego do Eo-Navia. Falo de cultura, non de mapas con raias riscadas a capricho.

Aquel día Xuan Bello paseou por Ribadeo, tomou café no Cantón e leu a prensa, que recollía novos datos sobre un intento de introducir en Galicia un cargamento de droga valéndose dun narcosubmarino caseiro construído por un carpinteiro de ribeira que baixara os planos de internet. Unha chapuza ó estilo das que Carlos Mella retratara tan ben uns anos antes en “O conto do arrepiante crime galego”, artigo que deberían ler todos os delincuentes do país antes de botarse a facer unha falcatruada sen glamour para que todo o mundo acabe rindo á conta nosa.

Pouco tempo despois Xuan Bello enviábame un texto nacido aquel día daquela noticia. A partir da chapuceira operación do narcobatiscafo, el teceu un precioso relato no que, despois de que Ramiro, supervivente dun naufraxio, confese que o único que lle fastidia desta vida é non poder ver o propio enterro, Xuan remata referíndose á “lluz de Ribadeo qu’a mi me pon na mirada de siempre una mirada distinta. Mas o menos, digo yo, aquella que tendríen los contrabandistes que lo vien too. Too, menos la frontera”.

O conto publicouse daquela en castelán na prensa asturiana e, máis tarde, o autor incluiu a versión orixinal en asturiano no seu libro La hestoria tapecida. Ó lelo, imposible non lembrar “Os montes de Mourne”, un magnífico relato de Gerry Adams, que fala tamén de fronteiras que non hai, alá en Belfast. Pero iso queda para outro día.

III
Desde que no 2004 publicou a súa primeira obra, Diego Ameixeiras foi facendo camiño de seu na nosa literatura, converténdose nos últimos anos nun dos autores máis destacados da narrativa negra, tendencia inaugurada para a literatura galega por Carlos Reigosa con Crime en Compostela (1984).

En 2012 publicou Todo OK. Eu non lera esta novela ata estes días, e nada máis abrila, sorpréndome ó ver que comeza cunha reseña do asunto do narcosubmarino ó que antes nos referiamos:
“En agosto de 2006, unha organización colombiana planeou introducir en Galiza varias toneladas de cocaína cargadas no interior dun narcosubmarino, pero a operación nunca chegou a realizarse. O somerxible non reunía as mínimas condicións de seguridade e acabou sendo localizado pola Garda Civil tras ser abandonado cos motores en marcha e o depósito cheo de combustible.
Tres meses máis tarde, o xuíz ordenou a detención dos principais implicados no suceso.
[...]
Inés, involucrada naquela tentativa, loita por refacer a súa vida por carreiros dereitos, ou non tan dereitos, de xeito que o cárcere non se lle cruce no camiño.

IV
Nada teñen que ver, nin polo estilo nin polo contido, o relato de Xuan Bello e a novela de Diego Ameixeiras, pero os dous viron no mesmo motivo a luz para imaxinar. Unha noticia de prensa, unha chapuza do crime (des)organizado deu pé á creación literaria de dous autores distintos.

É que as historias literarias andan soltas por aí, á espera de que alguén as pille e as pula.