Morrer por uns fonemas

Segundo se conta nunha pasaxe dos Xuíces, os da tribo de Galaad mandábanlle repetir ós fuxitivos a palabra xibolet (=espiga) para averiguar a súa identidade. Se o repetían correctamente, co son inicial palatal, eran dos seus, pero se pronunciaban un /s/ inicial era proba de que eran efraimitas; entón apreixábanos e degolábanos xunto ós areais do Xordán.

O 31 de marzo de 1282 iníciase en Palermo unha revolta contra os ocupantes franceses. Para recoñecer os fuxidos mandábanlles pronunciar a palabra ciciri (=chícharo). Os sicilianos pronuncian perfectamente a sibilante inicial, pero os foráneos pronunciaban sisiri. Isto permitía identificalos para condenalos.

Cando o ditador dominicano Trujillo quixo expulsar os traballadores haitianos, para distinguir os negros dominicanos, de fala castelá, dos haitianos, de fala francesa, a policía mandáballes pronunciar a palabra Trujillo. O iota é difícil de pronunciar para os que non falan castelán. Deste xeito identificaban os negros haitianos que querían expulsar.

Outros din que o facían usando a palabra perro. Neste caso a complicación para os haitianos estaba na vibrante múltiple. O resultado era o mesmo.

Con motivo dunha revolta contra os alemáns, os polacos executaban a todo o que non puidese pronunciar correctamente palabras polacas coma soczewic ou miele. Seica tamén na Segunda Guerra Mundial os ianquis utilizaban a palabra lollapalooza para ver quen era xaponés e quen non, porque os xaponeses pronunciarían todos eses /l/ como /r/.

Agora leo en escalofriante reportaxe de El País (25-05-08) que os negros de Johanesburgo, os mesmos que ata o ano 94 sufriron o apartheid, preguntan como se din en zulú palabras moi concretas para identificar negros procedentes de países coma Mozambique, Zimbawe, Suazilandia, Somalia ou Nixeria. Así recoñecen os amakwerekwere, ou sexa, os que falan distinto, os inmigrantes, ós que inmediatamente tratan de xeito brutal, apealeándoos e saqueándolles o pouco que teñen.

Son distintos tempos, distintas linguas, a mesma atrocidade. Dificilmente se pode imaxinar un uso máis perverso para algo tan fermoso coma un idioma.

Política lingüística e sentido común

1- ALGO DE LEXISLACIÓN

"La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección" (Constitución española).

2-ALGO DE REALIDADE

Cóllase a calquera galego e pídaselle que realice o seguinte exercicio:

Valora, nunha escala do 0 ó 10, a presenza do galego na túa vida nos seguintes ámbitos ((10: todo en galego; 0: nada en galego):

1. A música que escoitas habitualmente

2. Os libros que les habitualmente

3. As webs que visitas con máis frecuencia
4. A prensa escrita que les habitualemente: xornais, revistas, etc.

5. Os programas de TV que ves habitualemente

6. Os programas de radio que escoitas habitualmente

7. A comunicación escrita con outras persoas: chats, SMS’s, e-mails, foros, cartas, postais, etc.

8. As conversas cos amigos

9. As clases que recibes
10. A relación diaria coa túa familia máis próxima.

Calcúlese a valoración media. O curso pasado eu propúxenlles isto ó meu alumnado e os que máis inmersos estaban no galego (10 nos apartados 8 e 10) non chegaban a 4 como valoración global.

E deixei fóra espazos que raramente lles afectan (Igrexa, xustiza, ...) pero que, desde logo, non mellorarían a media.

3- ALGO DE SENTIDIÑO PARA POLÍTICOS (E) PARLANCHÍNS

Teñan en conta os resultados e fagan algo tan simple como realizar propostas aténdose ó marco legal. Iso era o que onte pedían miles de voces en Santiago e tamén lonxe. Salvo algún constitucionalista que esquece que o é cando se mete a columnista, non poño en dúbida que o resto respecta algo tan sagrado como a Constitución. Desde logo, hai quen o ten claro.

Maio do 68, fútbol e outras lerias

Como se cumpren 40 anos, fálase moito estes días do maio do 68 e de todo o que supuxo, pero oio mencionar pouco a chispa que desencadeou a revolta: un partido de fútbol televisado.

Os alumnos da residencia universitaria querían ver un partido de fútbol e a única tele que había estaba na residencia feminina, á que eles non podían acceder. Iso foi o que os alporizou e deu pé a a que montasen a liorta que veu despois.

E que pasaría se a tele estivese na residencia masculina? Pelexarían aqueles mozos para que as mulleres tamén tivesen tele? Non sei, non sei, ... que as mulleres cando hai fútbol adoitan estorbar.

E xa que toca ser realistas e pedir o imposible non sería mala cousa que o rescoldo do 68 servise tamén para que se lle gardase un pouco de respecto ó fútbol, onde hai máis intelecto do que moita xente pensa. Menos mal que chega Guardiola, listo coma un allo, para botar unha man neste duro proceso de dignificación no que algúns nos metemos de vez en cando.

Con todo, volvendo ó 68, a min gústame o mito que se xerou en torno a todo aquelo, que foi máis unha rebelión ca unha revolución porque os do 68 non querían cambiar o mundo. O que lles preocupaba era a súa liberdade individual e o futuro inmediato, se cadra só o 69.

Idiomas en Eurovisión

É O TEMPO DAS UTOPÍAS
Houbo un tempo no que non era raro que no rural galego varios veciños se xuntasen nunha casa a ver a tele. A primeira, por suposto, e en branco e negro, que a penuria do tardofranquismo non daba para máis. Non coma agora que en cada casa o mando a distancia bota fume para escoller entre non sei cantas canles de colores. E máis que están chegando vía TDT, que corre moito máis có AVE e xa bateu de cheo na Fonsagrada vangardista.

O Undoustres de Kiko xuntaba centos de ollos a carón do lume cada semana, pero era o festival de Eurovisión quen rompía o share moito antes de que esa palabra agromase nestas leiras. E velaí volve.

Con Massiel enchéusenos o peito de orgullo lalala, segundo me contan. Nada souben eu en moito tempo de que Serrat quixera inutilmente dicirlle á vella Europa que o catalán tamén existía. Seica Fraga se alporizou un pouco. Non se podían dicir esas cousas al vent, que igual caía unha estaca ben asentada nas costelas. En Eurovisión participaba España e dicir España era dicir castelán se de linguas se trataba. Os outros eramos mudos, seica.

Pero pasou o tempo e un día alguén cantou unha lluropslivinaselebreixon con saltiños ben ridículos e nin queixa houbo. Despois foi blodimeri, por favor e nin queixa houbo. Agora tócalle a un chiquilicuatre que canta media canción en inglés, e nin queixa escoito. Será certo que mudaron os tempos e as vontades?

E que pasaría se alguén propuxese que TVE se representase cunha canción en catalán ou en éuscaro ou en aranés ou en asturiano ou en tamazigh de Ceuta ou en portugués de Olivenza-Badaxoz ou en galego da Fonsagrada TDT?

A irlandesa Sandi Jones cantou en gaélico no 72 en Edimburgo. Francia, país moi pouco dado a recoñecer a diversidade lingüística, mandou no 96 unha voz doce que cantou en bretón unha balada de mensaxe ben fermosa na que se lle pedía ás nais bretoas que criasen os seus fillos nese idioma. Tempos houbo en que Suíza e Bélxica rotaban escrupulosamente as súas linguas para representarse en Eurovisión. Non pode algo así seguir sendo unha fermosa utopía para nós.

Podemos quedar últimos en inglés, que non pasa nada, pero como alguén insinúe a posibilidade de probar sorte noutro dos nosos idiomas, seguramente fervan as ondas divinas e humanas, ondee a bandeira de Trillo con bágoas nos ollos por un estado que rompe e almorcemos cada maña coas letanías xa sabidas.

Tampouco é que a min me quite o sono Eurovisión, pero é algo que me entra pola fiestra ano tras ano e gustaríame que cambiase de cara de vez en cando.

Máis me amola aínda que non lle fagamos o caso debido ó Liet, ese festival alternativo para as linguas silenciadas que se celebra bianualmente, onde o galego sacou peito con Anubía no 92, Uxía no 94 e Narf, que quedou segundo cos ritmos mesturados do seu “lento lamento do temporal” na última edición. Case nada.