Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

23.2.10

Orgullos@s do galego

A Coordenadora de equipos de normalización lingüística acaba de presentar a campaña Orgullosos do galego, na que colaboran, entre outros, Luís Tosar, Susana Seivane, Martiño Rivas, María Castro, Antón Reixa, Belén Regueira, etc.

Estamos orgullosos do noso, orgullosos do galego, orgullosos deles.

15.2.10

Barullo na raia I: Dialogando?

Dialogando?
“Estas fronteiras son o meu cárcere”
(Leonard Cohen: The partisan
)

Empezo cunha aclaración ó título, o cal non di moito ó meu favor, pero é necesaria e clarificadora do que pode ser o contido: na raia hai pouco barullo, onde máis hai é en rotativas e institucións que están algo para o lado, pero berran tanto que algo nos chega.

I:
- Ti, ¿como te chamas?
- Manolo.
- Manolo, ¿como te chamas?
(Suso de Toro: Polaroid)

II:
Méndez Ferrín érguese un día pola mañá con espírito entre solidario e pillabán e maniféstase publicamente a favor da oficialización do galego do occidente de Asturias, e tamén do asturiano.
En Asturias botan as mans á cabeza por estas palabras e din que todo isto se evitaría se o goberno asturiano declarase oficiais estes idiomas.

A min que mo expliquen...

Barullo na raia II: Bautizando o neno

Bautizando o neno
Mentres andamos a trancazos polo nome que lle poñemos, o neno morre de fame. E cando teñamos acordo co nome xa non vai haber onde poñerllo, salvo na lápida, a carón dun RIP.

Ninguén discute que naceu do tronco galego-portugués. Xa bo é! Tamén hai unanimidade en que non é bable ou asturiano fetén. Xa bo é tamén. O do continuum é bonito e ata parece que nos une a todos, pero chega desde Fisterra ata o quinto demo, alá por Romanía, e non nos é moi operativo. Co de fala non imos moi lonxe, a non ser que nos conformemos con ser ensimismados e acomplexados, que fala son todas. De entre galego-asturiano con guionín e galego asturiano sen guionín, galego de Asturias, galego ou eonaviego, eu creo que este último, aínda que estea pouco estendido, é o que menos manca porque non se lle ve na pinta que tamén vive polo outro lado dos parrulos que habitan a ría. Para algunhas cousas é un inconveniente que os idiomas leven espetado na fronte o nome da terra nai. Se en vez de falarmos do galego estiveramos falando do 281279CV, seguro que causaba menos reticencias –e encima ninguén se decataría de que é a data de nacemento e as iniciais de Cotarelo Valledor-. Os idiomas había que nomealos con códigos de barras.

Pero mentres non é así, digo eu que non pasaría nada por chamarlle ó neno eonaviego. Tamén se fala de aranés e de mirandés e todo o mundo que sabe algo de linguas sabe que se trata de variantes do occitano e astur-leonés, respectivamente. Non debiamos perder moito tempo co nome, que o neno ten fame.

Barullo na raia III: "Hai un sentir..."

A SERIE EMPEZA AQUÍ
Hai un sentir...
I

Os sentimentos son cousa moi sagrada. Dise que os terrícolas do occidente de Asturias non se senten galegos. Certo, e poida que non se sintan galegos por algo tan terrible como que non son galegos. Pero tamén é certo que, non sentíndose galegos, son poucos os que se senten teimudamente antigalegos, e calquera que lea a prensa pode pensar que son batallón.

É o mesmo motivo polo que os suízos que falan alemán non se senten alemáns, nin os que falan francés no Quebec se senten franceses, nin os franceses do Rousillon que falan catalán se senten cataláns. Pero saben ben que o que falan é alemán, francés e catalán, que unha cousa é a lingua e outra o carné de identidade nacido das fronteiras administrativas. Desta confusión xa teño falado eu noutros lugares.

Hai un sentir de que a nosa fala é algo distinto do galego”. Moitas veces teño sentido este argumento. Como dicía antes, os sentimentos son cousa moi sagrada, pero filoloxicamente inútiles. E digo eu que aquí estamos falando de filoloxía, non confesando xente que quere librar do inferno.

Se polos sentires fose, o galego durante o franquismo era un dialecto, porque iso era o que se lle dicía á xente e a xente asumiuno e sentiuno, que os colonizadores son moi listos meténdolles na cabeza as súas ideas ós colonizados. Incluso hai quen o sente na actualidade, e mesmo quen sente que é un “dialecto de mierda que yo no quiero que mi hijo estudie”. Pero, aínda que este fose o sentir maioritario durante o franquismo e excepcional na actualidade, calquera persoa á que lle desen ben o Parvulitos sabe que o galego era, é e será (?) un idioma distinto, con personalidade propia.

II
E aínda que os sentires fosen filoloxicamente relevantes, é certo que existen os sentires dos que se fala, pero tamén houbo os sentires de Cotarelo Valledor, de Mediante, de Penzol, etc. E hai os sentires de Quique de Roxíos, de Benigno Fernández Braña, de Crisanto Veiguela, de Ángel Prieto, de Santi Somoza, de César López, Begoña Martín, Xosé Carlos Álvarez, Frías Conde, ... E hai tamén outros sentires silenciados que non cito para non comprometelos. E aínda quedan os sentires de xente que non asina poemas nin relatos nin pezas de teatro, xente coa que asino unicamente cuncas de viño e conversas nos bares e que acenan coa cabeza por non entenderen nada desta guerra.

Os sentires son algo individual, íntimo e sempre respectable, pero se os queremos colectivizar e convertelos en argumento non sería mala cousa telos todos en conta e non só os que conveñen.

Barullo na raia IV: Repetindo erros

A SERIE EMPEZA AQUÍRepetindo erros
Creo que no Eo-Navia se están repetindo algúns erros que no seu día se cometeron en Galicia:

1- Disparar contra o inimigo equivocado:
O de inimigo é un dicir, que non hai linguas amigas nin inimigas. O que hai é unhas que teñen mellor exército ca outras.

Tempos houbo, e algo queda, en que parecía que portugués era o peor inimigo para o galego. Hoxe, maioritariamente, o portugués vese como unha porta amiga pola que podemos abrirnos ó mundo facilmente. Portugal non é ningún perigo para Galicia como Galicia non é ningún perigo para o Eo-Navia. O exército forte teno o castelán que é quen se vai asentando e comendo terreo polo noroeste, silenciando as palabras nosas.


2- Centrarse en exceso na cuestión normativa:
Tempos houbo en que aquí andamos a pedradas por un ñ/nh, ll/lh, c,z/ç, por un guionciño para comer o caldo ou come-lo caldo e por media ducia de variantes léxicas. Tardamos en decatarnos de que podiamos sentarnos e amañar o asunto falando, que as diferenzas non eran tantas.

Parece que no Eo-Navia o fundamental é gañar a batalla do y e dos apóstrofos, aínda que se perda a guerra. A normativización é necesaria e mesmo diría que urxente, se se queren superar claramente os usos folclóricos do idioma, pero non pode converterse nunha distracción que impida outros pasos imprescindibles e urxentes no proceso de normalización. Dicía hai pouco nunha reportaxe no Faro de Vigo o amigo Francisco Rivas que en Ribadeo se di “rapaz ou neno” e na Veiga se di “rapacín ou nenín”. Claro que si, tamén en Galicia nuns sitios se fala de becerros ou cuxos e noutros de xatos, nuns sitios de porcos e noutros de cochos, de vacalouras e escornabois, de noces e crouchos, de irmaos, de irmáns e de irmás, ... e non por iso defende ninguén que se trate de linguas distintas. Exemplos así atopámolos en todos os idiomas, pero as variantes léxicas, morfolóxicas ou do tipo que sexa son riqueza, non outra cousa.

Nin o galego é o inimigo da cultura do Eo-Navia nin a cuestión normativa, aínda sendo necesaria, debería ocupar máis esforzo e espazo do estritamente necesario.

Barullo na raia V: Informando







Informando
Cómpre que a xente estea ben informada, e por informes que non sexa.

A mediados do 2006 a Secretaría Llingüística del Navia-Eo publicou o Informe sobre a fala ou gallego-asturiano. Trátase dun documento de 44 páxinas que inclúe un pouco de todo, como xa se indica no subtítulo: “Úa perspectiva hestórica, social y llingüística”.

Despois dunha introdución que agradeceriamos máis concreta, para sabermos ben quen e cando comezou o proceso de dignificación da cultura da comarca, cóntasenos unha de romanos que arranca no século I d. C e acábase falando dos distintos tipos de hórreos, dos tellados das casas, do caldo e da empanada. Dáselle despois outra volta ó asunto da identidade e os “sentires” e, por fin, aparecen 7 páxinas filolóxicas nas que se conclúe defendendo a idea do “continuum”. O problema está en que esa liña de argumentación e esas conclusións, con outros trazos, poderían servir para o Eo-Masma, para o Miño-Lérez, para o Candán-Faro ou para o treito Nacional-525 – Nacional- 541. O informe continúa cun capítulo alusivo ó labor da ALLA no Eo-Navia que, polo que se indica, ignorou de xeito oficial a especificidade lingüística eonaviega ata 1995, e remata cun apartado de conclusións e propostas.

A comezos de 2007 a asociación Abertal del Eo-Navia, que tamén ten “un sentir” pero algo distinto, publicou o Informe lingüístico sobre a nosa terra Eo-Navia (Occidente de Asturias). Trátase dun documento de 90 páxinas (iso si, con 9 milímetros menos de alto e dous centímetros e medio menos de ancho), que dedica case 70 á análise filolóxica da zona eonaviega. Parte da postura oficial actualmente en Asturias e despois confróntase coa opinión de dezasete especialistas de distintas épocas e lugares –asturianos e de fóra-, de varios informes de organismos e institucións europeas e achégase a opinión doutras persoas de diversos ámbitos sociais. No capítulo seguinte analízase a fondo a cuestión do nome da lingua do Eo-Navia, sen agachar ningún. Nos dous apartados seguintes faise un pormenorizado estudo dialectal da zona e aplícanse técnicas glotométricas, partindo de 28 trazos dialectais, para ver o achegamento/distanciamento da variante eonaviega ó galego e ó asturiano. Aparecen despois unha serie de consideracións sociolingüísticas e analízase a toponimia e a normativa como exemplos de aculturización. Remátase cun apartado de conclusións e un apéndice con textos comparativos, ademais de cumprida bibliografía.

Barullo na raia VI: Cada cousa no seu tempo

A SERIE EMPEZA AQUÍ Cada cousa no seu tempo
A consciencia sobre as particularidades da cultura da zona con respecto ó resto de Asturias xa veñen de vello, pero é nos anos oitenta cando empezan a levarse a cabo iniciativas de xeito organizado:

Non sei eu se en 1989 nacería a asociación Xeira na Caridá se antes non existise a asociación Antola en Santo Antolín de Ibias (1985), o Grupo de Eilao Pro-Defensa da nosa lingua (1986) e, sobre todo a MDGA (1989).

Non sei eu se a Academia de la Llingua Asturiana modificaría os seus estatutos para atender as particularidades do Eo-Navia (1995) e crearía a Secretaría Llingüística del Navia-Eo (1996) se antes non se apoiase desde o mundo académico de Galicia o labor da MDGA.

Non sei eu se nacería a revista Entrambasauguas (1996) se antes non nacese A Freita.

Non sei eu se a Secretaría Llingüística del Navia-Eo tería publicado as Normas ortográficas del gallego-asturiano (2007) se antes a MDGA non publicase as Normas ortográficas e morfolóxicas del galego de Asturias (1990).

Non sei eu se se tería celebrado o I Encontro d’escritores en Gallego-Asturiano na Veiga (2008) se antes non se celebrase a I Escola Fermín Penzol en Ribadeo (2005).

Non sei eu se nacería a revista Trabatel (2008) se non existise antes a colección Òlga (2007).

Non sei eu se algúns dos autores que agora son celebrados en Asturias seguirían esquecidos se antes non os rescatase do olvido Xoán Babarro nos seus traballos, que levar levaban anos aí esperando.

E por non saber, non sei eu se La Nueva España iniciaría a súa brutal campaña contra Galicia se antes La Voz de Galicia non anunciase e iniciase un proceso de expansión cara ó leste, agora abandonado, mercando o Diario de León e anunciando intencións similares con algunha cabeceira asturiana.

Barullo na raia VII: De invasores e invadidos

A SERIE EMPEZA AQUÍ

I-
As perversas intencións dos galegos para invadir o Eo-Navia van camiño de converterse nun tópico, de tanto que se repiten. A min sorpréndeme que, sendo como somos cada vez menos dados a esgarabellar na terra e tendo como temos tanto monte sen sachar, haxa quen queira aínda máis ferrados de leiras. Pero nunca se sabe. Os sectores asturianistas viron un plan perfectamente artellado nunha serie de feitos que tiveron lugar nos últimos anos, moitos deles de xeito illado, pero que eles achegaron no tempo e relacionaron.

Molesta que a TVG se vexa no occidente de Asturias, onde ten boa acollida por parte da xente –non consta que os galegos fosen nunca casa por casa amordazando os asturianos para obrigalos a ver a Gaioso, o fútbol ou o cu-cuíño de Sin Chan-. Incluso se levou a cabo un estudo que, segundo din, demostra que os nenos usan expresións galegas alleas á zona. Haberá que facer outro estudo para analizar porque a TVG inflúe tanto na fala dos nenos asturianos e tan pouco na dos galegos.
Curiosamente non se di nada de que Occidente de Radio Televisión (ORT) de Navia tamén se ve na Mariña –e ben contentos que estamos, que se non a queremos ver o problema amáñase poñendo ben un dedo nunha tecla do mando a distancia-. Tampouco se di nada de que en Ribadeo é imposible sintonizar as desconexións da TVE porque o sinal chega por Asturias, de modo que o que se ve é a programación rexional asturiana. Así, a maioría dos ribadenses nunca puideron ver os minutos cos que a TVE nos agasalla desde 1971; pola contra, desde 1974 que comezaron as emisións de TVE-Asturias teñen os ribadenses información diaria do Principado. Digo eu que será unha estratexia de contrainvasión.

Molestou o Plan xeral de normalización da lingua galega. Este documento, que inclúe algúns apartados relacionados co galego exterior, aprobouse sendo aínda Presidente da Xunta Manuel Fraga, un nacionalista radical, como todo o mundo sabe. Naquel momento en Asturias non houbo manifestacións ó respecto, pero nada máis cambiar o goberno desde algúns sectores empezouse a falar deste documento como un plan do nacionalismo galego para entrometerse en asuntos asturianos. Debe ser que D. Manuel daba medo. A verdade é que o cambio non me estraña; aquí pasou o outro tanto e os mesmos que o votaron no Parlamento, agora desprézano e din que foi unha imposición dos nacionalistas.

Molesta a asociación Abertal. A pesar de que se trata dun colectivo asturiano e con varios membros asturianos, sempre se pon de manifesto que está presidido por un galego.

Molestou a Escola Fermín Penzol. Impulsadas pola Universidade de Vigo, véñense celebrando nos últimos anos unhas xornadas con esta denominación, de xeito rotatorio en territorios limítrofes con Galicia. A 1ª edición tivo lugar en Ribadeo e centrouse no asturiano e no galego. A maioría das ponencias non tiñan relación específica co galego de Asturias, pero sectores asturianistas interpretáronas como un congreso especialmente dedicado a ese apartado e consideráronas unha provocación. Nas xornadas participaron ponentes asturianos, coma o escritor Xuán Bello ou o daquela responsable da política lingüística en Asturias, Ramón d’Andrés. Outros convidados declinaron a invitación.

Molestou a candidatura para a declaración de Patrimonio inmaterial da UNESCO. Unha comisión nacida no Baixo Miño promoveu que a UNESCO recoñecese o patrimonio inmaterial de Galicia e o norte de Portugal. Pouco a pouco foron xurdindo adhesións e unha delas, por iniciativa propia, foi unha agrupación cultural de Santiso d’Abres. Isto foi visto tamén como un intento de Galicia de apropiarse de parte da cultura asturiana.

Molestou que Esquerra Republicana promovese unha iniciativa para que se oficializasen todas as linguas de España no territorio onde se falan, sendo unha delas o galego de Asturias. Dáse a circunstancia de que naquel momento Esquerra Republicana concorría ás eleccións ó Parlamento Europeo en coalición con Andecha Astur, que sempre tivo posicionamentos fortemente antigalegos. Estraños compañeiros de cama fai a política.

II
Cómpre recoñecer que desta estratexia invasora cúlpase a perversas mans e mentes que actúan desde Santiago, e recoñécese que no campo de batalla a relación entre as tropas dunha e outra banda da ría é boa. Agradécese, porque como indicabamos máis arriba, a presenza en Galicia das canles de TV asturianas non molesta.

Non molesta tampouco que un grupo de asturianos residentes na Mariña celebre cada ano en Foz a festa da Santina. Contan co apoio municipal e coas simpatías dos focegos e dos mariñaos en xeral.

Non molesta que nos escaparates de calquera librería de Ribadeo, cando César Vidal e Pío Moa deixan un recantiño, se poidan ver con naturalidade algúns libros asturianos, e máis que nos gustaría ver, que os libros non lle fan mal a ninguén veñan de onde veñan. E non molestaría tampouco que sucedese o mesmo cos galegos nas librerías do occidente de Asturias, onde os libros en galego ou non están ou están de camuflaxe, coas follas cara o público e o lombo cada a parede –algún día contarei con detalle esta anécdota-.

Non molesta o coñecemento dos escritores asturianos en Galicia. Eu mesmo me empeño en difundilos, procuro que haxa libros seus na nosa biblioteca e teño convidado a algúns dos mellores a participar no meu centro en encontros co alumnado, como ben sabe Xuán Bello ou Aurora García Rivas, igualiño que facemos cos galegos. Ben agradecido lles quedo eu de que teñan vido e dáme que tamén eles marchan contentos. Cáusame tristeza, pola contra, que os alumnos asturianos ós que lles dou clase no bacharelato non oísen nunca falar nin tan sequera dos nosos autores máis coñecidos, tanto os clásicos coma os actuais, aínda que tampouco me sorprende, se temos en conta que son eu quen lles teño que descubrir a existencia de escritores asturianos do occidente.

Non molesta que nos bares de Ribadeo La Nueva España estea case tan presente coma a prensa galega. O que amola é que non estean tamén La Voz de Asturias, El Comercio e, por suposto, Les Noticies, que unha hemeroteca de balde sempre se agradece. E creo que non molestaría que houbese prensa galega nos bares do occidente de Asturias.

Non molesta que haxa espazos reservados no Eroski de Ribadeo para produtos asturianos, e que en ocasións sinalicen con tiras de bandeiras do Principado, o mesmo que están as galegas por outro lado. E non molesta tampouco que nalgún bar haxa expositores de artesanía asturiana, sinalizados como tal. Aquí toco de oído, que isto non o vin nin o vivín, pero seguro que non molestaban tampouco as láminas de Castelao que seica adornaban un bodegón de Navia e que un día se descolgaron. A xente é moi mal pensada e igual o que pasou é que non conxuntaban ben coa cor da parede ou co resto da decoración do local.

Non molestan os centos –non esaxero- de alumnos asturianos que levan asistido a cursos de galego en Ribadeo nos últimos anos. E non molestan as ducias deles que levan cursado a ESO e/ou o Bacharelato de adultos no IES Dionisio Gamallo Fierros, algúns deles alumnos meus e ben boa xente. E non parecen ter ningún trauma a pesar de que case todas as materias se imparten en galego, aínda que é certo que se lles nota a falta de hábito na escrita e que veñen con todos os prexuízos coñecidos con respecto á súa propia lingua. Pero casos hai de algúns que entraron pedindo a exención a anulárona ó ver a realidade.

Barullo na raia - VIII: de Academias e académicos

A SERIE EMPEZA AQUÍ 



IMAXE DO TESÓN, NA RÍA DE RIBADEO
De Academias e académicos 
Miró las gaviluetes, l’esnaliu d’elles; entrañó los glayíos de la tarde. Pensó: “Si yo pudiera describir esti momentu, si yo pudiera detener esti instanti, la mío llingua taría salvada” (Xuan Bello: La hestoria tapecida, 2007)


Empezaba eu dicindo que o barullo se dá sobre todo en rotativas e institucións afastadas do Eo-Navia.

Coas rotativas pouco se pode facer, que unha empresa que edita xornais o que quere é vender exemplares e todo vale para conseguir ese obxectivo. Pero as institucións teñen outra misión e si que poden reflexionar. E non estou pensando agora nas administracións, senón nas Academias.

Tanto a Academia de la Llingua Asturiana como a Real Academia Galega teñen nos seus estatutos apartados específicos para o Eo-Navia. Que se saiba, ningún dos dous estatutos é ilegal, así que será cousa de falar e ver o que pode aportar cada unha.

Para empezar a falar, cómpre que ningunha das dúas vaia cos fumes subidos: a galega debe ter ben claro que estamos falando de territorio asturiano e que é a administración asturiana quen decide politicamente, o cal implica especial esquisitez no comportamento -por aí non ha de haber problema, que Ferrín sabe ser galante-; a asturiana non debe esquecer que o feito de que non contemplase ata 1995 a existencia diferenciada da lingua do Eo-Navia non di moito ó seu favor, e que aínda na actualidade manteña o seu nome en singular non di moito a favor do recoñecemento da pluralidade lingüística de Asturias por parte dunha institución que se supón sensible coas linguas.

Aclarado isto e con vistas a un futuro en positivo, eu creo que alguén debería coller a Ferrín e a Ana Cano, cun par de escudeiros cada un, e levalos ó medio do Tesón, entre Ribadeo e As Figueiras, cando a marea está baixa e todo aquilo é un areal no medio da ría. Unha vez alí, amarralos a todos coma quen fondea un barco e darlles instrucións ben claras:

“Xa sabedes como vai isto da auga que sobe e baixa. Dentro dunhas horas, todo este areal estará inundado. Se non sodes capaces de falar o que haxa que falar e de chegar a acordos antes de que suba a marea, quedaredes tamén debaixo da auga para sempre. Velaí vos queda un garrafón de viño - que non é galego nin asturiano para que non empecemos mal-, unha xerra para servilo e unhas cuncas para bebelo.

Estaremos mirando desde as dúas beiras. Se hai acordo, erguede as cuncas e brindade pola lingua; se non o hai, todos seremos testemuñas de como o curuto das vosas cabezas desaparece debaixo da auga. Rezade para que as luras non teñan os dentes moi finos cando vos vaian roendo as intimidades”.

7.2.10

55 mentiras sobre a lingua galega. Presentación de Lalín

A SERIE EMPEZA AQUÍ Alberto Granja, Marta Negro e Rafa Cuíña
Alberto Granja (KG) durante a súa intervención

Intervención de Marta Negro
Público Unha das figuras do museo Aller Ulloa escoita atentamente desde a esquina

Rafa Cuíña modera as intervencións do público

Como estaba previsto, o venres tivo lugar a multipresentación do libro 55 mentiras sobre a lingua galega. Puiden asistir á de Lalín. Presentou o acto Rafa Cuíña e, aínda que desta vez falou pouco, fíxoo ben clariño, como el sabe. A intervención de Marta Negro foi máis filolóxica, pero brillante. Alberto Granja (KG) falou de conspiracións e dos poderes humanos e (case)divinos ós que nos enfrontamos, os que sustentan as mentiras. Tamén houbo abundante participación do público.

Non contei asistentes, pero non houbo queixa se temos en conta que Rafa, KG e Marta competían con Chenoa, que actuaba na Gala do Cocido, a uns centos de metros, á mesma hora.

Independentemente do contido do libro, que valorarán os lectores, está claro que a multipresentación de 55 mentiras sobre a lingua galega en case setenta lugares distintos de todo o mundo foi un acto singular, unha iniciativa da cultura galega e feita en Galicia sen complexos e nada ensimismada. Aínda así a repercusión na prensa foi moi desigual. Que eu saiba, os da TVG andaban tan enredados con Chenoa que nin se decataron da que armabamos desde Ribadeo a Tui e desde Saraxevo a Nova Iork. Haberá que agardar a que naza unha ovella con cinco patas en Soutelo de Montes ou a que un paisano desquiciado lle chapode o pescozo a machadazos a media ducia de veciños para que a TVG lle preste atención a un acto singular, tamén feito en Galicia.
CONTINÚA