Castelao e "os firmós" - II: "El Agricultor"

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9

II: El Agricultor e os firmós
Daquela, en Riotorto existía unha publicación agrarista, El Agricultor, que era o órgano da Sociedad de labradores y agricultores de Riotorto y Unión Agrícola y Pecuaria de Villaodrid y Villameá. Esta Revista mensual de agricultura, como indicaba o seu subtítulo, publicouse ininterrompidamente entre 1907 e 1916, incluídos, e estaba dirixida por Elías Santomé Santamarina. Imprimíase en Mondoñedo, na imprenta de César G. Seco. Nela usábase maioritariamente o castelán, aínda que nos seus dez anos de existencia computamos case un cento de colaboracións en galego. Daba conta de novidades de interese para os agricultores (maquinaria, técnicas de cultivo, novos abonos, etc.) e tamén da actualidade política do momento. Así mesmo, acollía algunhas colaboracións literarias e unha sección de noticias breves de contido moi diverso.

En xaneiro de 1913 aparece unha reseña referida a Castelao, indicando que recibiron do rianxeiro a promesa dunhas estampas –non sabemos se chegou a enviarllas, pero nunca se publicaron- e unhas cuartillas cunhas cantas ideas que podían usarse como argumentario na loita anticaciquil. Nese escrito, Castelao indica que cómpre atacar a figura do firmón, cómplice sen o cal os caciques non podían levar a cabo o seu dominio sobre os labregos.

Verdades dun humorista

Alfonso Rodríguez Castelao, el artista que alumbró con su genio las encrucijadas y los recovecos psicológicos de nuestra raza y que supo, con líneas vibrantes y sensitivas como nervios, tejer sátiras, risas, sonrisas y apóstrofes, nos honra hoy con la promesa de unas estampas implacables y nos agasaja con el envío de un racimo de ideas que, por lo atinadas, originales, ingeniosas y representativas, se las servimos al lector en calidad de vianda selecta sabiamente aderezada con algo de sal y mucho de vinagre.Dicen así las cuartillas admirables del artista eminente, del paisano amado:
ATAQUEMOS AL FIRMÓN

 Al cacique no le duelen burlas, ni con caricaturas se le puede derribar. Al cacique tenéis que matarlo o dejarlo. No es al cacique a quien debemos atacar fieramente desde las columnas de un periódico, no; es al firmón, al idiota “que no reflexiona”, que dijo Goya, y vende su honor y dá su firma para arruinar a un hermano si el cacique lo manda.

Estos firmones, verdadera vergüenza de nuestra raza, son los causantes del caciquismo. Sin ellos serían los caciques, honrados jefes políticos.Sabéis perfectamente que basta un avisito dado al secretario, para que el Concejo firme una sesión imaginaria ó los repartidores firmen un reparto de consumos arbitrariamente fabricado por el cacique.Hagamos, pues, al firmón responsable de sus actos. No los disculpemos llamándoles idiotas.

Poderiamos pensar que estas ideas de Castelao chegaron a El Agricultor a través de El Barbero Municipal, xa que ó longo das páxinas do xornal de Riotorto dáse conta con frecuencia da recepción doutras publicacións de distintos lugares e podería El Barbero Municipal ser unha delas, a pesar de que non atopamos ningunha referencia. Pero a redacción da reseña evidencia que Castelao lles escribiu directamente ós responsables de El Agricultor suxeríndolles esa liña argumentativa para as súas columnas anticaciquís. Tendo en conta a data de publicación, o escrito tivo que ser remitido a finais de 1912. Considerando que as colaboracións de Castelao nas publicacións da época soían ser ilustracións e que as conferencias que pronunciara eran de contido artístico, é posible que se trate dun dos primeiros textos de carácter político que se deu a coñecer do autor de Rianxo.

Chama a atención que o propio Castelao non botase man, nin daquela nin despois, da idea que lles propuxo ós responsables de El Agricultor: o ataque ós firmós para combater o caciquismo. El coa súa finura artística e intelectual, converteu o cacique en protagonista frecuente das súas ilustracións para denunciar desde o eido da arte esta lacra social, pero non fixo o mesmo cos firmós. Tampouco atopamos alusións a esta figura cómplice do caciquismo nos apartados de Sempre en Galiza nos que se ocupa deste tema.

CONTINÚA