Neve

Anda a neve na miña terra.

As imaxes tráenme á memoria textos fermosos de Julio Llamazares e de Fole, pero sobre todo tráenme infancia, xa lonxe.

Tráenme dedos aterecidos, tráenme un autobús escolar patinando na cuneta e nenos empuxando –hoxe máis de un iría preso por iso mesmo-, tráenme días sen escola á beira do lume, a carón da gramalleira, onde unha cañota arde día e noite, e fume nos ollos e fume tamén saíndo por entre as tellas. Pólas no souto rebozadas, palleiros con pucha branca, vacas na corte, zoquiños, pisadas do lobo nos camiños, o Candán branco na distancia moitos días máis . Algún que outro boneco –non moitos- e bólas que ían medrando a cada volta e que botaban semanas ata derreterse por completo.

Días de lonxe que sei cheos de miserias pero que hoxe boto de menos, aquí, na terra do vento e a néboa.

Figueiras

Como neno rural que fun, sei ben o traidoras que son as figueiras: agatuña un por elas arriba e cando tal... cras!, esgaza a póla de súpeto e alá vai un, batendo de pau en pau ata quedar espatallado no chan co corpo cheo de mazaduras. Entón a figueira mira a desfeeta desde arriba e guíndalle ó case-cadáver un par de figos na cabeza, ben maduros, para que esboufen e escorran pola cara abaixo, completando así o poema. E despois ri a cachón ela e o cento de estorniños que aparecen axiña saídos de non se sabe onde.

Si, nunca me foron amigables as figueiras. Pero ultimamente parece que me mandan recados para gañaren indulxencias:

Non hai nin un mes contábame John Rutherford que tivo que deixar o interior do caseto onde traducía ó inglés o Quixote, en Vilaselán, e asentarse debaixo dunha figueira para que aflorasen as palabras que se lle negaban. E saíu así a que seica é a mellor versión en inglés que se fixo da obra de Cervantes.

Hoxe é Saramago no EPS quen me di que aprendeu a contar historias escoitando de neno a seu avó deitado debaixo dunha figueira, alá en Azinhaga.

Como apareza un terceiro recado, aínda hei ter que reconsiderar a miña imposible relación coas figueiras.

enREDEmonos con Fermín Penzol

Fermín Penzol tivo claro por qué merecía a pena loitar, e a súa semente xermola aínda hoxe.

Quique de Roxíos é un poeta de palabras contadas, que son tesouros, e de finísimas imaxes. Detrás de cada palabra e de cada imaxe hai unha historia que merece a pena revivir:

Magosto nos teixois: festa e letras. Cultura viva.

Palabras do outono

Espiga reina

Outono era na miña nenez palabra máis referida ó mes de outubro cá a estación, e chamabámoslle outonizo á herbiña tenra que ía saíndo nas leiras despois da seca do verán. Hoxe xa non. Hoxe vexo pasar o outono e véñenme á cabeza as palabras que se van con el:

Lembro os crouchos, que era como lle chamaban cara a Deza ó que en Trasdeza diciamos noces. Amareleaban as candeas dos castiñeiros, coas que eu tecía coroas de pequeno. Estaba o chan dos nosos soutos cheo de castañas temperás, de pilongas e de bolercas. Xa non se fan ouriceiras coma antes.

Por unha risada perdeu a niñada

Que cousa é?

SOLUCIÓN

Nas leiras amareleaban os follatos que envolvían os carozos (joder!, que distintos son os carozos agora!!!!) u carolos ben cubertos de millo. E se a espiga estaba enferma botaba carunchos. Pero o meu oído goza especialmente repetindo “espiga reina”, esa expresión que o dicionario condena e que diciamos nas esfollas para referirnos ás espigas de millo mouro, coma as da imaxe.

Nenos normais

Chícharos chungos, nenos normais

“Dice que yo hablo madrileño porque soy de Madrid, pero que él habla gallego porque es coruñés”.

Son palabras de Víctor Sánchez del Amo referíndose ó seu fillo, segundo publica hoxe La Voz de Galicia. Parece ser que a familia se instala na Coruña despois da súa peregrinaxe polos distintos destinos futbolísticos do habilidoso extremo, que foi campión de Europa co Madrid pero presume de gañar a liga, a copa e a supercopa co Dépor.

Non sei eu se ese rapaciño de cinco anos vai lograr ser galegofalante no seu contexto, pero o feito de que diga o que di xa é importante. E que o pai se sinta orgulloso tamén é bo indicativo.

Estamos afeitos a oír argumentos parvos en boca de pais que usan os fillos como excusa barata. Pola contra, o idioma case nunca é un problema para os fillos, e os que suspenden materias que se lles imparten en galego adoitan suspender tamén as que se lles imparten en castelán. “Es que si le llaman Xúpiter después no saben que es Júpiter cuando lo ven en una enciclopedia”. Por favor...! Moitos pais parvos pensan que os seus fillos tamén son parvos, pero a mestura de chícharos chungos afortunadamente, ás veces dá un bo guiso, a pesar de Mendel.

O noso idioma non é impedimento para ninguén que veña limpo de prexuízos, e se non que llo pregunten a Mona Imai.

A herdade que nós temos

Portada de "A herdade que nós temos"

Podedes acceder ó pdf do libro premendo aquí.

(Comprenderedes que, desta vez, non poña texto)

Seguimos no mundo!

Poucos días despois de que eu escribise Estamos no mundo, somos o demo, Agustín Fernández Paz recibía o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil por O único que queda é o amor, unha obra en galego que se impuxo a outras escritas en todas as linguas do Estado.

Agora lemos en Vieiros que M. Rivas triúnfa en Francia coa tradución de Os libros arden mal. Seguimos estando no mundo, seguimos sendo o demo, e deixamos para outros o catastrofismo.

O Naranxo, gurú da economía

Andan agora os gurús da economía analizando e explicando o sistema financeiro e anda moita xente escandalizada de que os gobernos boten man dos cartos de todos para salvar os bancos que fixeron ricos a uns poucos, e que seica non tiñan o que dicían ter. Nin que fose unha novidade!

Iso xa o dixo O Naranxo hai moitos anos. Non sabedes quen foi ese personaxe? Dígovolo:

O Naranxo foi o tolo máis cordo de toda a comarca de Deza e del deixou constancia artística Laxeiro cun retrato ben fermoso. Fálovos de antes de eu nacer, pero aínda hoxe se poden oír en toda a zona expresións coma “Estás máis tolo có Naranxo” ou “Estás coma O Naranxo”, que eu non sabería dicir se son un ataque ou unha honra.

Ramón de Valenzuela publicou en 1974 un libro de relatos publicado “O Naranxo” e do relato que dá nome ó libro tiramos este fragmento que dá boa conta de que O Naranxo era un visionario, tan un experto en asuntos de economía coma os que agora saen na prensa un día si e outro tamén:

- Ti xa sabes que eu son o home máis rico do mundo.

- Sei o que me dixeron, pero véxote sempre co mesmo pantalón , coa mesma chaqueta remendada, co mesmo pucho de hai dez anos. ¿Que fas de tanta riqueza?

O Naranxo púxose a mirar pra ningures un anaco de tempo. Un tempo que sobraba. Naquela deshora da noite non importa o reló. Mainamente falou:

- Tanto o Banco da Coruña como o Pastor son meus. Teño dous trillós de pesos en cada un..., xa ves, como se non tivese nada. Nos bancos non hai máis que números. ¿Ou pensas ti que andan de cote a contar os cartos? Se cadra alí non hai máis ca retratos de cartos. Teño medo de lle ir pedir un día cartos e que non teñan máis que firmas de que os teñen, e se hai xente por alí arredor poden perder a sona... e despois, se perden a sona, ¡cataplum!, alá de vai o banco. Un banco, que ten o creto doutro banco... e tamén se vai o outro banco e quedo sen eles.

O que eu dicía: O Naranxo, un visionario.

Estamos no mundo. Somos o demo!

O Agroglamour galego triúnfa en Bruselas. Os chimpíns do festival de Cans (O Porriño) trepan na alfombra vermella da Vendome e arrasan entre o público.

En Ribadeo (Mar por medio) as culturas galega e portuguesa fan as beiras á beira da ría. Queda moito camiño por percorrer, pero para iso están os sete pés de Susana Marques e cantos cantos fagan falta para alancar por riba dun río que nos leva ó mesmo mar.

Boy Elliot representou dignamente a Galicia en Lulea (Laponia) no Liet, ese festival de Eurovisión alternativo –moito mellor có outro-, onde xa temos historia e mérito.

Xusto Beramendi, un historiador de fóra afincado en Galicia desde hai anos, que abrazou o galego como lingua súa e fixo da nosa historia a súa historia, gaña o “Premio Nacional de Ensayo” cunha obra en galego de 1200 páxinas. Competía con ensaístas de todo o Estado, en todas as linguas.

O libro galego déixase ver na feira de Frankfurt, o maior evento de libro do mundo, en versión orixinal e travestido ("Telling stories from Galician. Writters for a neew Millennium”.

O nacionalismo galego ten peso como nunca tivo en Madrid para aprobar os orzamentos do Estado.

En Valladolid o cine galego é protagonista da Seminci. En Lugo o demo é protagonista dun congreso.

Todo iso en 48 horas. Estamos vivos e estamos no mundo. Somos o demo!

Fronteiras - IX

EMPEZA AQUÍ

Remate

Espero que todas estas notas fronteirizas, desde a anécdota do Boundary Bar ata os casos internacionais máis complexos sirvan para facer reflexionar un pouco sobre o valor das fronteiras administrativas, que moitas veces teñen detrás de si unha boa dose de casualidade, cando non de capricho.

Non pretendín facer unha análise exhaustiva deste fenómeno, nin tan sequera do espazo europeo. Tan só busquei un mostrario de situacións distintas, afondando algo unicamente nalgún dos exemplos que podemos ofrecer.

Pero creo que abonda para deixar ben claro que identificar fronteira administrativa con fronteira cultural é un erro importante. Os trazos culturais, sen seren enteiramente alleos ás marcas fronteirizas, obedecen a criterios bastante máis lóxicos, asentados en séculos de historia común. E o máis evidente destes trazos culturais, moitas veces, é a lingua.

As fronteiras administrativas non poden tomarse dun xeito ríxido e non deben ser un atranco para salvagardar a cultura e os dereitos das persoas. Cun pouco se sensatez e de diálogo entre os responsables das distintas administracións, ten que ser posible, por exemplo, que no occidente de Asturias un neno de Taramundi, ou da Veiga, estudie o galego na escola como o fan os seus veciños da Fonsagrada ou de Ribadeo. Xa sucede, sen ningún trauma, na franxa aragonesa co catalán, e o Bierzo, con máis de dez centros de ensino nos que se imparten clases de galego, vai por ese camiño.

Non aceptar isto, paréceme a min que é pasarse da raia.

Fronteiras - VIII

EMPEZA AQUÍ

Tripuntos

Para rematar esta peregrinaxe polo mundo das fronteiras curiosas, falarei brevemente dos tripuntos. Son lugares nos que conflúen tres países distintos. En Europa hai máis de vinte; uns están situados en ríos, lagos, ou no mar, e outros en terra firme. Máis que o feito da súa existencia, o que chama a atención é o xeito que teñen as distintas administracións de tratalos. Normalmente hai algunha marca no lugar exacto, e frecuentemente existen monumentos triangulares cun pé ou unha cara para cada territorio. Ás veces eses monumentos parece que actúan como nexo de unión entre os tres países, e procúrase que pase desapercibida a identidade de cada un deles. Sucede, por exemplo co formado por Austria, Hungría e Eslovaquia ou co que une Alemania, Bélxica e Luxemburgo. Pero outras veces dá a sensación contraria e parece que cada país se esforza en poñer de manifesto a súa identidade distinta, valéndose das cores da bandeira, do escudo, ou doutros distintivos. Sucede, por exemplo, entre Letonia, Lituania e Bielorrusia.

CONTINÚA

Fronteiras - VII

EMPEZA AQUÍ

Entre veciños: lindes

O curiosísimo caso de Jungholz, ó sur de Kempten, ten dado lugar a discusións filosóficas. É territorio austríaco pero situado “practicamente” en Alemaña. En realidade está absolutamente en Alemaña, pero ten un punto de contacto con Austria, situado no pico dunha montaña. Nese punto está precisamente a posibilidade de filosofar: ¿canto tamaño ten un punto? Desde logo, non dá para pasar desde Austria ata Jungholz en vehículo. Iso implicaría invadir terreo alemán. ¿E andando...?; parece ser que tampouco é posible. Ninguén ten o pé tan minúsculo coma un punto infinitamente ―tómese no seu significado exacto― pequeno.

Ademais, en Jungholz está situado un dos dous únicos “cuadripuntos” que hai en Europa. O outro está en Baarle. Non se trata de que alí conflúan catro países; iso non se dá en ningún sitio. O que sucede é que na marca fronteiriza 110 xúntanse catro partes opostas dos dous países. O lugar exacto está pintado nunha rocha.

Ata agora referímonos a cuestións fronteirizas que chaman a atención incluso no mapa, por tratarse de zonas pertencentes a unha administración, pero rodeadas por territorios que pertencen a outra. Pero hai moitos outros casos nos que, sobre o papel non se ve nada sorprendente, pero sobre o terreo poden observarse situacións moi curiosas. Comentaremos só algunhas:

O número 120 da rúa Voro de Valga é unha casa situada en Letonia, e os seus habitantes son tamén letóns, pero a rúa Voro está en Estonia. Xusto nunha esquina da casa hai un sinal que indica a fronteira; en canto os da casa poñen o pé na súa rúa xa están no estranxeiro. As relacións entre ambas as dúas administracións non deben ser moi boas, porque a familia necesita un pase, e ten que informar ás autoridades estonias dos movementos que realiza polo seu territorio. Nesa mesma localidade hai varias vivendas máis en situación similar, e tamén hai casos nos cales a fronteira divide a propia vivenda. Outros casos similares danse en Bregana, entre Croacia e Eslovenia.

A estrada D830 discorre entre Bélxica e Francia. Trátase dunha vía de dobre sentido, e cada carril está situado nun país distinto, separados só pola mediana, unha sebe ou unha beirarrúa de cemento, segundo as zonas. Loxicamente, os sinais dun lado son belgas, e os do outro franceses.

Cerca da cidade norueguesa de Narvik hai tamén unha estrada, neste caso norueguesa que discorre totalmente por territorio sueco. Para entrar en coche nesta área cómpre unha autorización que se pode obter na aduana sueca.

CONTINÚA