Xuan Bello: O neno que corre desde debaixo dunha cerdeira

FONTE: bibllioasturias.com

Coñecín a Xuan Bello en outubro de 2005, cando inaugurou en Ribadeo a “I Escola Permanente Fermín Penzol”, coordinada por Quique Costas, coa conferencia Les dos hermanes y un llobu malu. Pareceume fermoso o seu relatorio e parecéronme igual de fermosas as súas intervencións espontáneas ó longo das xornadas. Máis alá dos contidos, a min hai voces que me engaiolan, que escoitaría durante horas, igual que hai voces que me mancan os oídos. A de Xuan é das primeiras. O seu ton inconfundible e o seu ritmo sosegado quedaron para sempre gravados na miña memoria.

E empecei a ler a súa obra. Creo que, desde aquela, lin canto publicou. En cada viaxe a Uviéu ou a Xixón aproveitaba para ir comprando os títulos que me ían quedando atrás e penso que os lin tratando de imitar interiormente o seu xeito de facelo, como se estivese escoitando a súa voz, esa estraña mestura de tabaco e melodía.

Daquela eu teimaba en loitar contra o descoñecemento da literatura asturiana por parte do meu alumnado. Durante uns cursos procurei convidar cada ano a unha persoa representante das letras asturianas e non tiven dúbida de que o primeiro tiña que ser Xuan Bello. O 3 de decembro de 2006 falou no salón de actos para o meu alumnado de bacharelato.

Lembro que, ao falarmos da compensación pola súa visita, de “les perres”, díxome: “Trato vaqueiro: ti dáme o máximo que poidas e eu aceptarei o mínimo que poida”. Nin lembro en canto quedou a cousa, pero seguro que saíu perdendo.

Antes de ir ó centro, quedamos de vernos no Cantón. El chegou antes e a espera valeulle para debullar un relato que me enviaría algún tempo despois. Xa o contei. Publicouno inicialmente en castelán en El Comercio: “La perspectiva de la eternidad”. En 2007 incluíno no libro La hestoria tapecida xa co título en asturiano: “La perspectiva de la eternidá”. É unha fermosa historia que sempre me trae á cabeza un relato de Gerry Adams sobre a imposibilidade de ver as fronteiras que non hai, aínda que alguén se empeñase en esgarabellalas un día nun mapa. Xuan refírese á fronteira entre Galicia e Asturias e Gerry Adams á que algúns inventaron entre as dúas Irlandas. Fronteiras que non hai e que nin sequera teñen o encanto de poder atravesalas ilegalmente, o único verdadeiramente interesante das fronteiras.

[...]

Fragmentos de "La perspectiva de la eternidá".

Algúns anos despois volveu a Ribadeo, onde recitou con Olga Novo, Quique Roxíos e Elisabete Marques. A última vez que o escoitei foi en Mondoñedo, outra vez con Olga Novo e acompañado por Miguel Anxo Fernán Velho. “Unha Novo entre dos Vello” –dixen aquel día. Máis do mesmo: escoitar a Xuan sempre foi unha delicia para os sentidos.

Gústame sobre todo a súa narrativa –non me atrevo a chamarlle prosa porque eu penso que hai poesía en cada liña-, pero emocióname un poema seu que de cote aproveito para lerlle ó meu alumnado, poñéndoo en relación con “O neno suicida”, de Dieste. Destrás dos versos hai unha triste e fermosa historia, segundo lle escoitei contar unha vez a Xuan:

El estaba en Portugal cando faleceu seu avó e chegar a Paniceiros para o funeral era cousa imposible, que as comunicacións daquela tiñan pouco que ver coas de agora. Sendo consciente diso, mentres en Paniceiros enterraban o avó, el deulle unha nova vida facendo que as cousas discorresen en sentido contrario, levando o tempo marcha atrás, igual que fixo Scott Fitzgelald con Benjamin Button ou Dieste co neno suicida do seu conto. E aí naceu esta marabilla de poema. 

Lédeo, pero mellor escoitádeo neste enlace, a partir do minuto 42:20. Despois xa teredes tempo de volver atrás para escoitar toda a súa intervención.

A LA SOMBRA D'UNA ZREZAL

El día que morrió mio buelu suañó que taba

a la sombra d`una zrezal cerca del ríu, durmiendo.

Y mentes dormía suañaba que les zrezes ya madures

de xunu apicalvaben, poníense verdes y espalmaben

ente la fueya rosao d`una antigua mañana de marzu.

 

Suañó que los caminos ermos abríen el pasu de la xente

que volvía con cantares na boca y palabres perdíes

cuantayá pela xamasca.

 

Suañó cases que nacíen del fueu,

yerba del gadañu, árboles de la madera.

 

Suañó una vieya furmosa que yera a cada día que pasaba

munchu más nueva.

 

Y cuandu acordó un neñu salió d`el,

camín del ríu, corriendo.

Despois vímonos poucas veces. A última, volveu ser no Cantón de Ribadeo, asistindo á gravación dunha coprodución da TVG e da TPA. Faloume marabillas de Rodrigo Cuevas, que andaba por alí. 

Non nos volvemos ver. En xeral, tiven máis trato coa súa obra ca con Xuan, e iso que me chamou por teléfono unha morea de veces. Todo empezou cunha chamada perdida. Cando a vin, fun eu o que contactei para saber o motivo. El nin era consciente de que me telefonara. Marcara por equivocación. A cousa repetiuse con frecuencia durante bastantes meses: ou atopaba a chamada perdida ou contestaba a tempo e o único que oía era ruído ou conversas de fondo que nada tiñan que ver comigo. Algunha vez mandábame unha mensaxe desculpándose polo equívoco e outras, tanto el coma min, deixamos quedar así a cousa, sabendo xa o que pasaba. Por se acaso, un día que cadramos nun evento díxenlle: “Xuan, se algún mes non me chamas voume preocupar”. 

Volvo a Xuan Bello, coma outras veces, e agora sei que non me vai chamar máis, pero sigo escoitando a súa súa voz pausada, medio esgazada, e sei que ha estar correndo desde debaixo dunha cerdeira cara o río, en Paniceiros, sen cobertura.