Tópicos sobre a lingua galega VI: Os repartidores de dereitos.

A SERIE EMPEZA AQUÍ

“Quen teñen dereitos son as persoas, non as linguas nin os territorios”

Depende. Os dereitos en democracia tenos quen se decida que os teña: as persoas, as linguas ou as miñocas. Na India seica teñen moitos dereitos as vacas –non sei se tamén é un tópico-, aquí antes tíñanos os toxos molares do Cabo Touriñán e agora seica van ter máis os rodaballos de Pescanova. Os dereitos poden cambiar de dono.

Falando de linguas, na maior parte dos Estados europeos os dereitos artéllanse en torno a dous criterios: personalidade e territorialidade.

Cada Estado decide democraticamente o modelo que quere seguir e tan lícito é un coma o outro. Incluso é lícito que se combinen arteiramente os dous para que saia gañando quen conveña que gañe, como se fai aquí, pero diso xa falaremos algo máis adiante.

1. Personalidade: tómase como punto de referencia a xente, ou sexa, se nun territorio hai falantes de máis dun idioma, tense en conta isto á hora de escoller cales deben ser oficiais.
2. Territorialidade: tómase como referencia o territorio na cal habitan as persoas, ou sexa, a zona e non as persoas en si. Deste xeito, escollerase como oficial a lingua propia desa zona, independentemente de que haxa falantes doutros idiomas.

Aínda que non hai políticas absolutamente paralelas e en cada país danse unha serie de particularidades, dun xeito xeral en Europa occidental podemos distinguir os seguintes modelos:

1. Estados oficialmente plurilingües: baséanse no criterio de personalidade. Seguen este modelo Luxemburgo, Irlanda e Finlandia. Nestes tres países hai máis dun idioma oficial en todo o seu territorio.

En Irlanda, por exemplo, a pesar de que saben que a inmensa maioría da poboación que fala irlandés se concentra en tres zonas (Donegal, Connemara e Kerry), declararon o irlandés oficial en todo o Estado porque en todo o territorio hai algunhas persoas que o falan, e non importa que sexan moitas ou poucas, guapas ou feas, nin que sexan do lugar ou vidas de fóra.

2. Federalismo lingüístico: baséanse no criterio de territorialidade. O Estado divídese en zonas e dentro de cada unha é oficial unicamente un idioma. Seguen este modelo Bélxica, coa excepción da área de Bruxelas, e Suíza.

A xente non importa. Se un habitante dunha zona se traslada a outra, sabe que o idioma oficial vai ser distinto e amóldase. Cómpre dicir que, en contra do que se poida pensar, a consecuencia deste modelo é que os habitantes de todo o Estado soen acabar tendo un dominio suficiente de todas as linguas do seu país e a mobilidade non é ningún inconveniente. As tensións, que se dan principalmente en Bélxica, teñen moitas máis motivacións económicas ca lingüísticas.

3. Autonomismo lingüístico: É un sistema híbrido no que se combinan territorialidade e personalidade. Na práctica, escóllese en cada zona o criterio que máis beneficia ó idioma A, que goza deste xeito de certos privilexios legais sobre os outros. En parte do territorio é oficial só un idioma e noutras partes hai cooficialidade do idioma propio co idioma estatal. Este modelo está presente en España, Italia e Portugal.

No caso de España, para Galicia e para as outras comunidades con lingua propia que decidiron oficializala escolleuse o criterio de personalidade porque así ten entrada oficial o castelán: en Galicia son oficiais o galego e o castelán porque hai falantes dun e outro idioma. Para o resto do territorio escolleuse o criterio de territorialidade porque así non teñen cabida oficial os idiomas alleos a ese lugar.

Seguramente cando se aprobou a Constitución e o Estatuto de Autonomía non se puido facer outra cousa e ímonos amañando, pero tamén é certo que noutros países aplícanse modelos de política lingüística diferentes ó noso, con resultados bastante mellores tanto para a convivencia coma para o dominio de idiomas.

4. Estados oficialmente monolingües: Só se recoñece a oficialidade dun idioma aínda que se admita a existencia doutros, que incluso poden gozar de certa protección. Organízanse con este modelo Francia, Alemaña, Reino Unido, Holanda e Grecia.

Pero volvamos ó comezo e poñamos por caso que é certo o tópico, que quen teñen dereitos son as persoas e non as linguas nin os territorios. Se hai que xogar, xogamos:

Cóntanse por milleiros os galegos que residen noutras comunidades. Acaso non temos o país cheo de Casas de Galicia, Centros Galegos e Lares galegos? Serán os lugareños os que os crean por exotismo ou admiración ó noso ou será que os galegos andamos espallados por todo o territorio? Abonda con pisar calquera deses centros galegos un sábado pola noite para decatarse de que a inmensa maioría desa xente fala galego, polo menos na intimidade. Ese é o idioma que usan entre tallada e tallada de polbo, entre tute e tute, entre cunca e cunca de viño.

E por que non defendemos o dereito deses galegos a poderen usar o seu idioma de xeito oficial alí onde estean? E por que non reclamamos para eles o dereito fundamental a educaren os seus fillos na súa lingua?

A resposta é sempre a mesma: porque non están en Galicia. Pero non diciamos que son as persoas as que teñen dereitos e non as linguas nin os territorios? E logo un galego en Madrid xa non é persoa?

Respectemos as leis que democraticamente se adopten, pero non sexamos cínicos á hora de interpretalas, porque son as que son pero poderían ser outras. Co modelo finés, irlandés ou luxemburgués o galego tamén sería oficial no resto do Estado; co modelo belga ou suízo, o castelán non sería oficial en Galicia.
CONTINÚA AQUÍ
                       NOTA: Podes acceder ó pdf da edición en papel (2014), premendo neste enlace.