Morte e (medo á) resurrección das palabras - II

O paisano da viñeta de Santi Gutiérrez refírese ó animal coa palabra porco, pero cando ese animal se converte en comida, cando entra pola boca, xa se chama cerdo, e así o denomina o seu interlocutor.

A cousa non é nova nin só nosa. Pode sorprendernos saber que en linguas tan prestixiosas coma o inglés sucede o mesmo:
Cando os franconormandos dominaban Inglaterra, as Constitucións de Clarendon (1104) prohibíanlle o acceso ó clero ós que falaban inglés; o francés era a lingua do Igrexa e da escola. Aínda no século XIII os frades de Westminster tiñan prohibido falar en inglés entre eles. Os fillos dos ricos aprendían francés e o resto de xente trataba de imitalos. Desde aquela os ingleses denominan o animal coa palabra xermánica pig pero refírense á carne de porco coa latina pork. Dito doutro xeito, o porco-animal fala o idioma de quen o coida e o porco-carne-comida fala o idioma de quen o come.

As palabras coas que os gandeiros galegos denominan as crías da vaca son cuxo, xato, becerro ou tenreiro. Pero cando a Xunta de Galicia quixo promocionar a carne destes animais non se atreveu con ningún dos nomes en galego e optou por “Ternera gallega”. Unha vez máis, o galego para o animal, o castelán para a súa carne.

Pouco cambiou a cousa coa denominación de orixe do lacón, para a que se optou por "Lacón gallego" co esperpéntico argumento de que se se poñía "Lacón galego" a xente podía relacionalo co País de Gales ou cos GAL. Non é broma; as hemerotecas están aí para confirmalo.

Aínda que neste caso non hai animais polo medio –ou si- xa manifestei noutra ocasión o meu cabreo co feito de que recentemente a palabra orujo ou oruxo ince pola nosa terra coma as silvas, tapando a sempre usada augardente ou aughardente que os vellos metían pola gorxa á hora da parva ou da partida e algúns nenos nada máis erguerse da cama, antes de ir á escola, para escorrentar o frío e aturar mellor os sermóns de profesores seguramente tan aburridos coma min.

Parece que os galegos estamos empeñados en matar as nosas palabras que entran pola boca. Pois xa postos, fagamos as cousas ben; tratándose de carne, en francés.

Morte e (medo á) resurrección das palabras - I

Xa escribín noutra ocasión sobre as palabras que morren pola boca. Hoxe recunco:

Hai uns anos publicouse un libro que se titulaba Guía da setas ou cogumelos de Galicia. Rara escolla a do autor xa que setas e cogumelos son sinónimos e a ninguén se lle ocorre dicir que está alegre e contento ou que lle escapa pola meixela abaixo unha bágoa e unha lágrima.

Lembro un artigo de Miguel Anxo Murado no que se poñía na pel do autor e reflexionaba: “Se poño cogumelos moita xente non vai saber o que é, e se poño setas moita xente vai pensar que eu non sei que se di cogumelos”. Aquel autor quería resucitar a palabra cogumelo pero dáballe medo.

Hoxe renovei as miñas reservas de leite Feiraco, marca á que lle son fiel dende hai anos. Dende hai algún tempo os responsables desta cooperativa optan pola dobre rotulación dos seus produtos: por un lado en galego e polo outro en castelán. Mentres estea o galego, nada que obxectar.

Eu tomo leite enteiro, envase azul, porque aínda non tropecei con ningún médico que mo prohibise, pero tamén coñezo o rosa, ese que por un lado pon Leche desnatada e polo outro Leite desnatado.

Desnatado? A palabra nata en galego non existe e polo tanto tampouco o seu derivado. Seguro que os responsables do texto en galego de Feiraco saben que a nata en galego chámase tona pero non se atreven cunha palabra tan distinta e tan distante do castelán. Dálles medo resucitala porque lles parece demasiado rara e optan pola mesturandaina: leite en galego; desnatado, en castelán.

Hai xa ben décadas Antolín S. Mediante, poeta en galego de Asturias, escribiu:

Home que a muller o zurra
non é home nin é nada;
leite que foi estonado
non é leite, senón auga.

Lástima que os de Negreira non resuciten a palabra do de Taramundi. Ocórreseme que poderían reproducir no cartón os versos como mostra de “autoridade”, como fan algúns nas bolsas polas letras galegas, pero poida que o contido dos dous primeiros versos non sexa politicamente correcto nin o dos segundos comercialmente oportuno.

Creo que estonar tería máis posibilidades de recuperarse se non se referise a algo que nos entra pola boca. Xa darei máis probas outro día, que agora vou tomar un café con leite enteiro. O leite estonado segue agardando a que lle toque quenda।

NOTA:

É de xustiza que matice a posteriori a miña mensaxe: o dicionario da RAG recolle a palabra "nata", polo tanto haberá que aceptar a súa existencia en galego. Avogo, con todo, pola recuperación do léxico exclusivamente galego, que é o que corre perigo de perderse, fronte ó que coincide co castelán, que está a salvo.

Diversidade lingüística

O goberno andaluz (PSOE) propón ofertar galego nalgunhas escolas de idiomas de Andalucía e o PP ridiculiza a proposta.

Uns días despois Esperanza Aguirre (PP, creo) propón crear en Madrid un colexio catalán e ata lle escolle o nome: Josep Tarradellas.

País, país, ...

A min parécenme ben as dúas propostas. Se o galego se estuda en case 40 universidades de todo o mundo, non sei que mal fai que se estude entre as oliveiras andaluzas.

Pero levo tempo dicindo que, máis que o estudo dos idiomas en si, boto de menos que se difunda por todo o estado a situación legal e social de todas as linguas do país. Non resulta difícil comprobar o absoluto descoñecemento que hai con respecto á situación real das distintas linguas.

Moita xente cre cegamente os tópicos interesados que difunden determinados medios ou políticos analfabetos e así non é raro atopar españolitos que cren que en Galicia, Cataluña e Euskadi almorzamos cada mañá un neno castelanfalante ou que xa nin iso podemos facer porque o castelán está practicamente extinguido nestas Comunidades.

Dáse por feito que hoxe en Galicia é imposible estudar en castelán, que se lle impón o galego a todos, cando precisamente un punto de desencontro no intento de reforma do Estatuto foi a proposta da obrigatoriedade de coñecer o galego IGUAL CA É OBRIGATORIO COÑECER O CASTELÁN, segundo se establece na Constitución. –Disto non din nada os tangas monolingües que percorren o país bilingüe co seu autobús policromo-.

Creo que xa falei unha vez dun columnista con tratamento de Usía ata no DNI que vendeu miles de exemplares dun libro no que confunde a Mesa pola Normalización Lingüística coa Dirección Xeral de Política Lingüística. Tamén son frecuentes os comentarios sobre as decisións políticas “de los nacionalistas gallegos” cando a Secretaría Xeral de Política Lingüística depende directamente de Presidencia e está en mans do PSOE. Ademais, como xa contei, non propoñen nada que non estivese no Plan Xeral elaborado polo PP cando gobernaba.

Nada se sabe por aí abaixo da situación real da nosa lingua, nada se sabe da nosa literatura máis alá ca catro tópicos sobre Rosalía. Nada se sabe do aragonés salvo que hai un tipo con bigote que di Chunta no Parlamento e que un día tiña unha mochila. Nada se sabe tampouco da existencia do aranés, do portugués en Olivenza e non só, do tamazigh que falan tipos e tipas veladas ou sen velar que tamén son españois, ... Nada se sabe da diversidade que agroma en cada recanto desde a esquiniña do fondo de Melilla ata Cabo Ortegal.

Estou canso de oír cando convén que o bilingüismo enriquece. Claro que si! E o trilingüismo máis aínda, e o tetralingüismo o dobre có bilingüísmo, e máis aínda o pentalingüismo e poderiamos seguir! Vivimos nun estado máis ca pentalingüe e supoño que esa riqueza é riqueza de todos e todos temos que mirar por ela.

Pero estou esperando a que algún destes defensores do bilingüísmo en Galicia defendan o multilingüísmo en todo o Estado. Non lle pido a ningún chulapas madrileño que aprenda todos os idiomas, pero si que se alegre se nalgún momento CALQUERA dos idiomas que temos dá un pasiño adiante para vivir con un pouco máis de dignidade. Ou acaso o bilingüísmo só é bo para min?

Polos centros de ensino desfilan cada curso especialistas en tráfico para convencer ós rapaces de que anden a modiño, especialistas en nutrición para que coman menos bollicaos e máis mazás, especialistas en enerxías para que aprendan a apagar a luz e a billa cando non lles fan falta, especialistas en lombos estrangallados para que aprendan a meter menos peso nas mochilas, especialistas en sexo para que aprendan a facer mellor o que xa fan como poden, especialistas en defensa para que se metan no exército para facer guerras pola paz, especialistas en patrimonio para que aprendan a loitar contra os construtores depredadores, especialistas en natureza para que non maten as arañas, especialistas en animación á lectura para que lean algo máis có Marca, ... Hai especialistas para todo e a todos lles damos cabida nas aulas.

Sería tanto pedir que por aí abaixo os alumnos dedicasen tres ou catro horas do curso a coñecer con rigor cal é a situación real, legal e social, de todas as linguas do Estado?

Sería moito pedir que escoitasen un día un conto de Casares ou “Paraules d’amor” de Serrat?

Mal ningún non lles facía e se cadra valía para rachar tópicos, para avergonzar impostores, para sementar tolerancia e orgullo pola diversidade.

Cedo a palabra- I: María Lado

Cédoche a vez, María, e tamén a voz:

http://axendaaelg.blogaliza.org/2007/07/16/maria-lado/

Política lingüística

Chámame a atención o protagonismo que a cuestión lingüística está tendo na precampaña electoral. Non hai día que non saia o tema nalgún mitin, nalgunha entrevista ou na pluma dalgún columnista.

E digo que me chama a atención porque todos os políticos saben que, sendo Presidente da Xunta D. Manuel Fraga e Conselleiro de Educación -de quen dependía a política lingüística daquela- D. Celso Currás elaborouse o Plan Xeral de Normalización de Lingua Galega e aprobouse co voto favorable de todos os Deputados.

Pouco despois houbo eleccións e tocoulle ó bipartito comezar a aplicar o Plan. Nada raro, xa que se supón que para iso se aprobou e que todos estaban de acordo. O actual goberno non puxo en práctica nin propuxo para o futuro nin unha soa medida lingüística que non estivese programada polo anterior.

A que vén logo tanto lío? Esqueceron algúns que votaron a favor do que agora critican? Non respectan outros, desde fóra, as decisións do noso Parlamento?