As nosas cantareiras e outros versos

 

Algunhas das cintas que conservamos coas gravacións orixinais

No curso 90-91 implicamos o noso alumnado de bacharelato no Proxecto Arquivo Sonoro de Galicia do Consello da Cultura Galega, dirixido polo ourensán Afonso Vázquez-Monxardín. O traballo, no que participaron varios institutos de Galicia, consistiu na gravación de mostras da cultura popular oral da zona, actuando como informantes persoas que aínda conservaban na memoria eses saberes transmitidos de xeración en xeración.

Nos cursos seguintes ampliamos ese labor, xa á marxe de calquera proxecto intercentros. Como consecuencia, obtivemos unhas 70 gravacións con contido moi diverso: contos, lendas, lembranzas da vida de antes, miserias da guerra e da posguerra, cantigas, refráns, coplas, adiviñas, trabalinguas etc. Daquela non eramos conscientes, pero seguramente se trata da última xeración de informantes que aínda puido transmitir o tesouro da nosa cultura popular.

Durante máis de tres décadas, conservamos esas cintas e houbo alumnado que preguntou se tiñamos ese material e se lle podiamos facilitar copia, porque ó faleceren os seus avós ou avoas déronse conta de que era un tesouro que lles prestaría volver escoitar. Foi especialmente gratificante para nós cumprirlles ese desexo, dixitalizando cada gravación requirida. Hai uns anos decidimos dixitalizalas todas, por medo a que as cintas se deteriorasen e quedasen inservibles.

No presente curso, aproveitando que se lle dedica o Día das Letras Galegas ás cantareiras e á poesía popular oral, retomamos aquel material, fomos escoitando de novo todas as gravacións de xeito íntegro e identificamos os fragmentos que, de xeito máis ou menos flexible, consideramos que encaixan co acervo cultural que se homenaxea en 2025: a poesía popular oral. O noso Director, Pipo Alvariño, que domina ben os segredos do son, encargouse do laborioso traballo de ir cortando cada fragmento e de organizar todo. Queda para outra ocasión o contido que podemos etiquetar como “prosa”, ou sexa, contos, lendas, recordos da vida de antes etc.

Pantallazo da web do IES desde onde se accede ós audios

Coas partes que escolmamos elaboramos unha especie de playlist e difundímola desde a web do centro, indicando o nome das persoas informantes, do alumnado que gravou e o lugar onde se realizou a gravación, sempre que dispoñamos deses datos, xa que nalgún caso non constan todos nas cintas.

Sabemos que o noso deber sería contactar previamente coas persoas implicadas na recollida, tanto co alumnado coma cos informantes ou coas súas familias, para contar co seu consentimento antes de publicar as gravacións, pero desistimos de facelo porque hai bastante xente da que non conservamos ningún tipo de enderezo. Para informar a unhas persoas e non a outras, preferimos publicar os fragmentos seleccionados e, en todo caso, suprimir o que sexa necesario se alguén manifesta a súa desconformidade. Agardamos que se entenda a nosa decisión e que se acepten as nosas sinceras desculpas, de ser o caso.

Sexa como sexa, queremos deixar constancia pública do noso agradecemento, especialmente ó alumnado implicado e ás persoas informantes, e subliñamos o respecto e o agarimo co que nos achegamos ás súas voces máis de trinta anos despois.

Unha vez que todo estivo preparado e dispoñible na web, contámosllo ós medios de comunicación onde difundimos habitualmente actividades do centro, pero non lles debeu parecer interesante, que non temos noticias de que se fixesen eco do asunto. Polo menos, que se saiba desde aquí.

Fútbol de por aí e apelidos de por aquí.

O seleccionador español, Luís de la Fuente, acaba de facer pública a relación de futbolistas para o próximo partido. Entre eles, como vén sendo habitual, está David Vivian (así, con acentuación grave), do Atletic de Bilbao. O seu avó era natural de Ourense e, sendo así, é máis que probable que o apelido do defensa fose en orixe Vivián (con acentuación aguda), apelido que ten aínda hoxe presenza en varios concellos ourensáns e tamén na cidade de Vigo, a onde é ben sabido que buscou o mar moita xente de Ourense. Pode ser esclarecedor darlle un vistazo ó mapa do apelido na Cartografía dos apelidos galegos. Pero os locutores -e non sei se o propio xogador- ignoran esa circunstancia e teremos que escoitar outra vez o seu apelido coa acentuación deturpada, mancando nos oídos cada vez que toque o balón.

Xa pasou con Pablo Insua, nado en Arzúa, que empezou a ser mencionado como Insúa (con tonicidade no "u") cando abandonou o Dépor e saíu de Galicia para ir ó Leganés e despois a outros equipos (Shalke 04, Huesca, Sporting de Xixón e Granada). Os locutores mencionábano sempre como Insúa e así aparecía tamén na escrita en moitos medios, por máis que a forma correcta sexa Insua.

Hai un rapaz de Bertamiráns que, despois de medrar na canteira do Dépor, fixo as maletas camiño do Leipzig, en Alemaña. Tras algunhas cesións a equipos de Suíza e dos Países Baixos, recalou no Alavés, onde estivo esta temporada. Tamén formou parte da selección galega e de distintos combinados da española non absoluta. Sempre nos falan del como Hugo Novoa, con acentuación grave. Téñolle oído a Gonzalo Navaza explicar que a forma xenuína é a esdrúxula, Nóvoa, e así se conserva nas terras do Ribeiro, de onde é orixinario, mentres que vai aparecendo a variante coa acentuación alterada, Novoa, a medida que imos deixando atrás barras de bar co pouso da treixadura no fondo das cuncas.

Non sei se os antepasados de Álvaro Carreras, xoia ferrolá do Benfica que medrou lonxe do Madrid e agora seica queren recomprar, serían en realidade Carreiras ou se a súa estirpe estará fóra do país. O certo é que a área onde máis presenza ten o apelido Carreiras non anda lonxe de Ferrol, así que o máis probable é que nalgún momento alguén decidise suprimir o "i", seguramente por aforrar tinta e tempo, que ninguén ten nada en contra do galego, ho!

Acórdome agora tamén de Angeliño Tasende, de quen falaban por aí adiante como Angelino, de xeito que máis ca galego parecía de Calabria ou de calquera outro lugar de Italia. Non sorprende nada, pois, que o de Coristanco acabase fichando pola Roma.

Triste país este onde ata perdemos a lingua cada vez que o árbitro chifra o comezo do partido.

Polo futuro do galego

Hai dúas ou tres semanas contactaron conmigo desde o BNG para pedirme que colaborase na gravación dun vídeo opinando sobre algúns aspectos relacionados coa lingua galega. Non tiña nin teño eu nada claro que a miña opinión lle interese a ninguén, pero aceptei, como adoito facer en todo o que se me pide en defensa da nosa lingua e da nosa cultura en xeral, se me vexo capaz.

Daquela non sabía eu cantos nin quen eramos os seleccionados para a campaña, que acabou levando por título POLO FUTURO DO GALEGO. A miña sorpresa foi aínda maior cando souben que eramos só cinco persoas as escollidas e que as outras eran Carlos Callón, Valentina Formoso, Fernando Ramallo e Ana Iglesias. Quen coñeza un pouco a realidade galega saberá que se trata de xente relevante en todo o que ten que ver coa lingua, mentres que eu achego ben pouco a ese ámbito, pero o certo é que non é a primeira vez que teño a oportunidade de compartir equipo con compañeiros ben mellores ca min.

Ó longo da semana pasada fóronse facendo públicos os cinco vídeos e a min tocoume tirar o último penalti, xusto dous días antes da manifestación convocada por Queremos Galego para espertar as conciencias anestesiadas e dicir que seguimos vivos, esa manifestación que segundo algúns foi política, non coma outras, que eran alta cultura, disque.

E feito o estropicio, cómpre difundilo, así que velaquí deixo o vídeo, por se alguén non o viu ou non ten nada mellor que facer:

Como é normal, a gravación foi máis longa, pero despois editouse de xeito que non superase os tres minutos, como xa me indicaran. É por iso que agora, para completar este post, redactei o que, máis ou menos, recolle todo o que dixen ou non dixen porque cousas do directo pero que me gustaría dicir. Velaí vai:

1- Evolución.

O marco legal básico que se estableceu nos primeiros anos da democracia (Constitución, Estatuto de Autonomía, Lei de Normalización Lingüística) foise desenvolvendo e o momento máis esperanzador foi a aprobación nos últimos tempos do goberno de Fraga do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega. Ese foi un momento esperanzador, pero en canto o bipartito comezou a aplicalo o PP, daquela na oposición, empezou a dinamitalo con mentiras coma a da imposición e en canto volveron ó goberno ralentizaron, paralizaron ou retrocederon, segundo os casos, o contido do PXNL.

2- O ensino.

O actual Decreto debería ser derrogado xa por dous motivos:

Primeiro porque é ineficaz para lograr o establecido na LNL que establece que a Xunta de Galicia ten que conseguir que o alumnado, ó remate de cada unha das etapas nas que o ensino é obrigatorio domine en pé de igualdade os dous idiomas oficiais da Comunidade. Iso non se consegue; cada vez hai máis rapazada incapaz de expresarse en galego aínda que o pretenda.

Segundo, polo que representa, porque simboliza un momento de mentiras e de xogo sucio que debería pasar á historia e non repetirse nunca máis.

O novo Decreto debería servir para que se cumprise o establecido na LNL: o dominio por igual de galego e castelán. Non vexo que mal pode haber niso. E hai modelos en Europa que se poden seguir, que funcionan. En Luxemburgo, por exemplo, toda a rapazada recibe o primeiro ensino en luxemburgués, independentemente do idioma que fale na casa. Despois vanse implementando outros idiomas e, cando chegan á adolescencia dominan varios. Aquí estamos empeñados en formar rapazada monolingüe en castelán.

É absurdo o que establece o Decreto do 2010, o actual. Se eu teño 100 horas para aprender a andar en bicicleta e a montar a cabalo e xa sei andar en bici con soltura, pero non domino o cabalo, é absurdo dedicarlle o mesmo tempo ás dúas aprendizaxes. Terei que compensar, dedicándolle máis horas ó que pero domino. Pois está demostrado que, globalmente, o dominio do galego é menor. Por outra banda, hai tamén cada vez máis nenos e nenas que falan en galego na casa pero pasan ó castelán en canto pisan o sistema educativo. Algo falla. O ensino é un espazo importante é hai que coidalo.

3- O consenso.

O consenso debería ser posible e, de feito xa o houbo. E se cadra non sobra recordar que quen o rompeu foi o PP. Non o digo eu; está nas hemerotecas. Algún tempo despois “anos da peste”, Agustín Baamonde, daquela portavoz de educación do Partido Popular, explicou nun acto do Consello da Cultura Galega que o PP non tiña pensado levar o tema do idioma á campaña electoral. Pero a aparición de UPyD, con teses similares ás de Galicia Bilingüe, fixéronlle pensar que lles ía sacar un Deputado e que podían non gobernar. Por iso decidiron incluír o tema da lingua no debate político. Efectivamente, os estrategas do PP fixeron un bo traballo e a manobra saíulles ben, pero ó galego fixéronlle moito dano.

"O tema da lingua non foi unha das prioridades do PP até a aparición de Galicia Blingüe que fixo medrar un caldo de cultivo sobre a necesidade de romper coa política lingüística do bipartito, non cos consensos anteriores".

«a previsible incidencia de Galicia Bilingüe e UPyD na bolsa de votos que podía decidir a cor do último e decisivo escano nas eleccións de marzo do 2009, foi o factor que levou os “estrategas” do PP a incorporar o tema da lingua na campaña “de xeito claro” coas promesas de derrogar o decreto do galego do bipartito e consultar os pais.» 

4- O pacto pola lingua e a politización do idioma.

Agora fálase da necesidade dun pacto pola lingua. Está ben. É necesario, pero debería levarse a cabo sen vetos e sen liñas vermellas e moito me temo que non está sendo así.

Dise que non se pode politizar o galego. Vale. Pode que non sexa bo para o idioma que estea no debate político, pero é necesario facer política lingüística e que esta sexa seria, non un paripé. Política lingüística faise e fíxose sempre en todo o mundo. Donald Trump acaba de suprimir o castelánda web da Casa Branca. Iso tamén é política lingüística. Por certo, non vexo que ninguén dos que sempre andan coa bandeira da defensa do “español” na man dixese nada. Pois ese si que é un golpe serio ó castelán, pero como o fixo Trump, que é un colega...

5- A liberdade

O da liberdade para escoller en que idioma falar é outra mentira. Para que se poida escoller libremente teñen que darse dúas condicións: que se dominen os dous idiomas por igual e que socialmente ningún deles estea estigmatizado. Esas condicións non se dan: hai moita xente incapaz de expresarse en galego e, por outra banda, o galego está socialmente inferiorizado. Con este contexto, non se pode falar de liberdade.

"Entre a vontade e o destino", de Xosé Henrique Costas

Se agora nos fixesen un exame sobre a nosa historia nos séculos VIII e IX, probablemente tivésemos pouco que dicir. É un período da nosa historia que non nos contaron ou que nos contaron daquela maneira.

Un xeito de saber algo máis daqueles tempos, desa nosa historia que nos negaron ou que nos terxiversaron é ler as novelas de Xosé Henrique Costas, autor da triloxía Banu Marwan: a estirpe do galego.  A primeira entrega foi Ao sur da liberdade, publicada a finais do 2023, con gran éxito de crítica e de público. A finais do 2024 saíu á venda o segundo volume, Entre a vontade e o destino, que non só leva o mesmo camiño do primeiro, senón que está gustando aínda máis.

Non temos intención de atribuírlle etiquetas ás obras do amigo Quique nin autoridade para facelo, pero desde logo sería inxusto colgarlle só o cualificativo de novela histórica. Como mínimo, cómpre cualificalas tamén de novela de aventuras, de amor, e no primeiro volume incluso de picaresca. Se Ao sur da liberdade era claramente itinerante, Entre a vontade e o destino é máis estática e case toda a acción sucede en Mérida, onde o protagonista acaba accedendo a importantes cargos. Se na primeira o lector acababa solidarizándose claramente co personaxe, que tiña que fuxir da súa terra cara o sur para librarse dunha condena por algo que non cometera, na segunda a identificación co personaxe resulta máis complicada, porque malia as súas boas intencións (a vontade) acaba corrompéndose (o destino), aínda que sexa por unha boa causa.

O que atopamos tanto nun título coma no outro é un galego riquísimo, intencionadamente arcaizante porque así o pide o tempo no que nos sitúa a historia. Con todo, o contexto é suficiente para comprender o sentido da maioría dos vocablos e, por se non fose así, o autor inclúe un glosario final que nos soluciona as dúbidas que puidese haber. Repiten tamén os irmáns Picallo como ilustradores, engadíndolle atractivo a unhas novelas que xa o son de seu.

E como tampouco son crítico literario nin pretendo selo, remato dicindo que foi un pracer acompañar o autor na presentación en Ribadeo de Entre a vontade e o destino e agardamos xa ansiosos a aparición do terceiro volume, que seica se vai titular O señor de Badallouce 

Falar cos enfermos

Lin hai uns días na prensa un artigo titulado El poder de la palabra en la curación del paciente. O seu autor é  Alberto Juffé Stein, Académico numerario e secretario da Real Academia de Galicia. 

O texto comeza afirmando que algunhas circunstancias actuais na atención sanitaria (as novas tecnoloxías, as sub-especialidades, a intelixencia artificial etc.) acabaron provocando que se deixe de lado o máis importante na relación médico-paciente: o poder que ten a palabra na curación do enfermo.

O texto ben merece atención demorada e, léndoo, eu cópiolle para o ámbito educativo algunhas das reflexións do autor, por exemplo: "La atención [...] es menos satisfactoria cuanto más tiempo dedicamos a la documentación electrónica". Pero vou deixar o carreiro do ensino e volvo ó da sanidade.

Boto de menos que o autor vaia un pouco máis alá e se decate de que, tamén na atención médica, hai palabras e palabras e non todas teñen os mesmos efectos: "La palabra es pharmacon, veneno o medicamente, según como se emplee", seica dixo Platón.

A diferenza entre usar unhas ou outras deixouna ben clara Elvira Nercellas: A actitude do paciente cambia se o médico lle fala en galego

Faro de Vigo, 11 de abril de 2021

Tamén o ten claro Mercedes Alburquerque, unha estudante murciana que sabe ben que vai desempeñar mellor o seu traballo se é capaz de comunicarse cos pacientes no seu idioma e por iso aprendeu galego.

La Voz de Galicia, 21 de novembro de 2019

Hai palabras e palabras e non todas curan igual. Reflexionemos. 

Máis letras de aquí e de acolá

Non se dá un enfrontado ó teclado para ir deixando constancia de feitos que merecerían atención máis demorada. Polo menos, que quede constancia, aínda que sexa só a xeito de índice.

I

Hai uns meses chegounos desde o sur unha novela moi ribadense, Contas de buxo, de Raquel Fernández. É a primeira obra dunha autora que saca tempo para fuxir de vez en cando dos fogóns do seu restaurante e vai abríndose paso con éxito no mundo das nosas letras. Por certo, A taberna do azafrán, que así se chama o local, sería tamén un bo título para unha novela. Sen entrar en detalles que lle amolen a lectura a quen lle meta o dente, diremos só que a obra conta a historia de Lara, unha adolescente que foxe da casa e acaba en Ribadeo. Alí (aquí), acaba descubrindo as claves da desaparición de súa nai, sendo ela pequeniña.

II

   

Eva Moreda segue sen deixar descansar o teclado e regálanos libros a pares. En Pagáns e pragmáticos adopta a postura de quen chegou hai xa anos ó Reino Unido e foi observando con curiosidade e reflexión o xeito de vida da sociedade británica, onde acabou asentando. O raposo na fronde é un libro igual de fragmentario canto á forma, máis diverso canto ó tempo é ós espazos que transita pero se cadra máis reducido canto á orixe última deses camiños que se percorren, desde Piñeira ás illas de aí arriba, mar por medio.

III

Velaquí quedan tres lecturas recentes que algo teñen que ver con esta beiramar do norte, aínda que non se exhibisen nos escaparates das nosas librerías. Seguro que hai máis, pero xa tocou o timbre e hai que moverse.

Secundino e o mar

 Un día pregunteille a Secundino:

- Existen as leiras do mar? Van cambiando os nomes na auga como cambian cada pouco na nosa terra?

- Existen -contestou, mentres me desescamaba unha robaliza salvaxe, non de granxa-. 

E empezoume a falar das leiras que percorría coa súa lancha: As Carrallas, O Guitón, Arredo, Panchorro, A Beirada da Fonte, Aviada, Ratas de Rinlo, Portelas...  Faloume dos motivos, da profundidade do mar en moitas delas, da composición do fondo... e de tantas cousas máis. Era o seu mundo e debullábao con paixón.

- E situaríasmas nun mapa se cho dou?

- Si, ho!

E poucos días despois foi riscando nos papeis as mesmas leiras das que me falara. Era o seu mar, o mar que fora a súa vida.

Mapas do mar de Ribadeo, cos talasónimos escritos da man de Secundino

Un día parou de golpe o motor da lancha que era el e agora hónrase á beira da súa ría, encabezado con palabras dun mar que el nunca dixo. E choran de pena Cunqueiro e Cabanillas, Manuel Antonio e Bernardino, poetas do mar noso que o entenderían ben e adorarían compartir con el palabras amigas na beiramar do norte.

A lingua dos colonos da chaira

Creo que nalgunha ocasión mencionei xa o asunto dos indíxenas do val ós que un día lles deron a escoller entre habitar a chaira descoñecida ou converterse en troitas no que, pouco tempo despois, ía ser o encoro de Grandas de Salime.

Non sei se antes houbo fouciños en alto coma en Castrelo de Miño, pero o certo é que máis de cen familias aceptaron coller o petate coas súas pertenzas, deixar debaixo da tona da auga os seus lares de Negueira de Muñiz e cabalgar ata Matodoso, Arneiro, Veiga de Pumar e A Espiñeira, na Terra Chá, onde enxeñeiros da ditadura deseñaran para eles vivendas tristes alleas ó estilo do país. Era a década dos 60. Pouco antes, todo aquelo non era máis ca uns ferrados de gándara en monte comunal.

FONTE: https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgn0B8WLbNeST0a5mX4EaAWcJDGbH16pneffPE4X10Q0XFphPWCX6WDQWAjyxHAXekLA3PiCZbagxUwtstPmYcPH63KsFl9VL0Qq6MRdKwE2aZX6qS49ZVjOzFSpjSX6YcBmnIVJA/s1600/Portada5.jpg

Preguntábame eu se os descendentes daqueles colonos conservarían na fala os trazos dialectais do galego de Negueira de Muñiz ou adoptarían plenamente a dialectoloxía chairega. Nunca vin ningún estudo sobre o asunto. Igual é que, postos a renunciar a pisar ladeiras encostadas e tripar planicies coma as de Castela, decidiron tamén falar castelán. Ou quedaron mudos de asombro, directamente.

E nisto caeu nas miñas mans Ninguén queda, de Brais Lamela. Merqueino porque cada vez gústame máis ler textos de xente que descoñezo e este é un dos casos. Ademais gustoume ese “Rúa do Lagarto” que figura na portada e que non sei a que se refire.

https://euseinoeditores.files.wordpress.com/2022/07/img_3350.jpg

Para non dicirlle ós posibles lectores máis do que debo sobre o contido da novela, copio un fragmento da contraportada:

“...Ninguén queda segue os pasos dun mozo galego na metrópole norteamericana que rastrexa a historia dunha muller desaparecida nos asentamentos de colonización da Terra Chá levantados pola ditadura na década de 1960”.

E dentro, nun dos momentos da historia, aparece este fragmento:

“O primeiro que me sorprende, cando as voces comezan a bater suavemente contra os meus oídos, é a cadencia do galego dos informantes, a prosodia da Fonsagrada, ese galego fronteirizo que lles deixaran aos seus fillos en herdanza, coma se ante o trauma do desprazamento foran quen de preservar un anaco do seu mundo con eles, sobrevivindo coma un membro fantasma tras da lingua”.

Tamén conta o caso dunha paraguaia que deixara de falar guaraní ó trasladarse a Bos Aires, pero aprendeulle ás súas netas a expresión “chevai kure háicha”, que as rapaciñas repetían con emoción por devoción a súa avoa despois do seu falecemento, sen saberen o que esas palabras significaban. Pero esa é outra leria.

O conto é que, polo menos na ficción de Brais Lamela, os colonos da Terra Chá chegados do val do Navia, das terras de Negueira de Muñiz que dormen baixo as augas do encoro de Grandas, transmitíronlle ós seus desdendentes os trazos dialectais do galego daquela beira do país. Na realidade, sigo sen saber se foi así. Que alguén o estude cando teña tempo e nolo conte.

Autores ribadenses en lingua galega: un nome máis.

Portada de "Autores ribadenses en lingua galega"

No curso 2000-2001 promovemos a elaboración dun caderniño de investigación escolar que se publicou co título de Autores ribadenses en lingua galega. Trátase dun traballo humilde, realizado por alumnado e profesorado do IES de Ribadeo en colaboración, pero feito con intención de divulgar, aínda que fose superficialmente, nomes non sempre coñecidos. 

Xa daquela indicabamos no limiar que eramos flexibles e xenerosos tanto na aplicación do concepto “autor” coma do adxectivo “ribadense” e, por suposto, tampouco entrabamos a valorar a calidade dos textos escritos, que non tiñan por que ser necesariamente literarios.

Con esas premisas, o autor máis antigo que fomos capaces de localizar foi Jacinto Romualdo López, nado en Ribadeo en 1808 e falecido en Mondoñedo en 1895. A el atribúenselle algúns vilancicos en galego que seica se cantaron na catedral de Mondoñedo en 1861.

Por unha publicación que descoñeciamos, sabemos agora que hai outro autor ribadense da mesma época, que tamén publicou en galego; trátase de Vicente Álvarez Miranda, nacido en Ribadeo o 30 de maio de 1817. Coñeciamos a existencia desta persoa, que mesmo ten rúa en Ribadeo, pero ignorabamos que fose autor de textos en galego. 

Xurxo Martínez González atribúelle a el a autoría dunha contundente carta publicada en El Eco del Comercio o 2 de agosto de 1835. Baséase para iso no forte anticlericalismo do texto e nalgúns trazos dialectais do mesmo. Quen teña curiosidade por entrar en detalles, pode ver o traballo completo nesta ligazón. Na páxina 147 desta publicación alúdese tamén a el de xeito abreviado.

Captura do traballo de Xurxo Martínez González (2012)

Por suposto, nunha actualización completa habería que engadir tamén nomes que daquela non tiñan nada publicado e que se deron a coñecer con posterioridade á publicación do noso traballo, pero a súa ausencia xa non se debeu á nosa ignorancia, senón o devir cronolóxico dos feitos.

Ao sur da liberdade

As angueiras do día a día non me deixaron tempo para falar da novela Ao sur da liberdade, de Xosé Henrique Costas. 

Sendo sincero, debo confesar que non lin a novela. Ou si. O que non lin foi a versión definitiva, editada por Morgante, pero lin o mecanoscrito que o autor tivo a ben enviarme cando aínda era obra inédita. E ben que me soubo. Agardo poder meterlle o dente axiña á versión editada porque me din que aínda gañou coa cocedura.

Atopei na novela datos que eu descoñecía, porque a nosa historia cóntannola como nola contan e xa vai sendo hora de que se abran portas que nos agocharon. Atopei interesantes reflexións teolóxicas que ignoraba -Disque na versión editada lle meteron un pouco a tesoira porque seica parecían excesivas-. Atopei aventuras que me lembraron as lecturas felices da adolescencia, algo favorecido polas fermosas ilustracións de Heitor Picallo. Atopei un léxico riquísimo, ben acaído ós tempos en que se sitúa a historia, algo que se bota de menos en moitos dos autores actuais... Atopei, en definitiva, unha novela que angaiola tanto polo contido coma pola lingua e polo estilo. 

Ademais, tiven a honra de participar na primeira presentación da novela. Foi xa o 17 de novembro en Ribadeo, nun acto organizado pola Agrupación Francisco Lanza. Dende aquela, foron xa moitos os lugares onde o autor participou en actos similares e cónstame que a obra está sorprendendo e tendo unha magnífica acollida.

Presentación da novela, en Ribadeo

Trátase da primeira novela que publica o amigo Quique, pero os que xa tivemos a sorte de ler outras, estamos seguros de que non ha ser a única, porque hai textos que non poden quedar no caixón dos inéditos.

Literatura Galegoasturiana. Presentación en Ribadeo

Portada do libro

O venres, día 17 de novembro, tivo lugar na Casa de El Viejo Pancho de Ribadeo a presentación do volume Literatura Galegoasturiana, do que xa teño falado neste blog. 

Suso F. Acevedo, Dores Fernández Abel e Xosé Henrique Costas, durante a presentación.

No evento acompañáronme Xosé Henrique Costas, coordinador do libro, e Dores Fernández Abel, da Agrupación Cultural Francisco Lanza, que organizou o acto. Estaba prevista a presenza de Xoán Babarro, coautor do traballo, que finalmente non puido asistir.

Intervención de Xosé Henrique Costas

Aproveitando a presenza en Ribadeo de Xosé Henrique Costas, presentouse tamén a súa primeira novela, de recente aparición: Ao sur da liberdade. Trátase do primeiro volume dunha triloxía ambientada na Gallaecia do século VIII, en que se funden historia, cultura, lingua e identidade coas aventuras dun mozo que foxe para evitar que o condenen por un crime que non cometeu.

Ampliaremos información sobre este libro na próxima entrega.

Portadas dos dous libros presentados.

"En Brandán", de Lucía Ferro

O día 16 deste mes participei na presentación da nova novela de Lucía Ferro na biblioteca de Barreiros. Foi un pracer colaborar con esta exalumna e ademais estar acompañado por Dani García, tamén exalumno e agora concelleiro, que fixo de anfitrión. É impagable sentir o afecto de quen hai tempo tivo que aturarnos nas aulas. 

Con Lucía Ferro e Dani García na biblioteca de Barreiros.

En Brandán, a nova obra de Lucía, é se cadra menos orixinal polo contido ca Resaibo amargo e tamén máis sinxela, polo menos en aparencia, pero non por iso menos interesante.

Portada de En Brandán (Imaxe: Amazon)

Na presentación dixen que Lucía deixara a sanidade para dedicarse á literatura e enseguida me decatei de que estaba errado: tanto unha novela como a outra demóstrannos que Lucía segue comprometida co mundo da sanidade pero agora faino desde a literatura. Mérito e atrevemento.

Se en Resaibo amargo se  tocaba o tema das mafias farmacéuticas, algo novidoso na literatura galega, podemos dicir que En Brandán ten se cadra un contido máis clásico, xa que se trata dunha obra de investigación na cal cómpre esclarecer a morte dunha persoa. Iso é algo moi presente na literatura galega polo menos desde que Carlso Reigosa publicou Crime en Compostela.

Pero a novela é algo máis ca iso. Non é casualidade que Lucía centre a trama en xente marxinal, moitas veces relacionada coa droga ou con outras adicións. Tan marxinal é que a vítima, ignorada en vida ("Non era de grande interese na vila”) aparece sen vida na marxe dun río. Marxinal na vida e na morte.

Na obra podemos atopar tamén algúns aspectos de rigorosa actualidade, como é o papel das mulleres en determinadas profesións, neste caso no corpo de policía, onde hai quen pensa que o seu corpo está ó servizo de calquera man que pase cerca.

O estilo non difire do que xa vimos en Resaibo amargo: sintaxe simple, oracións breves, ausencia de adornos innecesarios... Aínda sendo consciente de que nada malo hai no uso de períodos longos se están ben construídos, o certo é que como lector agradezo esta sinxeleza. Amais diso, parécenos que a autora equilibra acertadamente narración, descrición e diálogo.  

Un aspecto moi meditado na novela é o remate. Para chegar a ese punto sen contar máis do que se quere dicir, a autora tivo que facer un exercicio de esforzo lingüístico do que quen le non se dacata ata que chega onde hai que chegar. Pero, pero non é cousa de que o desvelemos aquí.