Homenaxe a Xavier Miró

Cartel da homenaxe a Xavier Miró

I

Ribadeo é un pobo agradecido e alguén tivo a idea de homenaxear a unha persoa relacionada co mundo da música e da cultura: Xavier Miró. 

Foi un pracer colaborar no evento, preparando o guión para a presentación, algo do que se encargaron Estela Veiga e Brais Varas, de 2º de BAC. Sergio Villar, sempre na memoria. Ía ser el. Canto mérito ten esta rapazada!

Van unhas pinceladas do que alí se dixo, omitindo a relación de participantes, que non procede aquí:

II

Marzo de 1968. Uns meses antes de que estourase en París o maio do 68, un concerto de Raimón na Universidade de Santiago é o pistoletazo de saída para o que se acabaría denominando a “Nova canción galega”.

Un grupo de persoas ligadas á Universidade constituíron o que se coñeceu como “Voces Ceibes”. Interpretaron temas tradicionais e musicaron textos propios ou poemas de distintos autores.

Paralelamente, outra xente empezou a compoñer cancións en galego, a gravar discos e a dar concertos. Por suposto, todo ese labor facíase baixo a atenta lupa da censura, que eliminaba co seu famoso lapis vermello todo o que non era do seu agrado.

Entre estes artistas estaba un mozo ribadense que daquela andaba por Madrid: Xavier González-Miró.

Xavier Miró iniciárase na música en Ribadeo, participando en veladas benéficas nas que interpretaba diversos éxitos da época. A súa formación musical foi practicamente autodidacta. Xunto coa madrileña María del Carmen Martínez, formou o dúo María e Xavier. En 1969 publicaron o seu primeiro disco con dúas cancións: "Brilla raio da aurora" e "O borracho". Nese mesmo ano editaron o seu segundo traballo, que incluía o tema "Catro vellos mariñeiros", que se fixo moi popular.

Non debemos esquecer que aínda que a letra das cancións non fose reivindicativa, o feito de cantar en galego daquela xa era un acto de resistencia.

En 1970 María e Xavier editaron dous novos discos. O tema que de máis sona foi "Miña ruliña", co que participaron no festival de Torremolinos.  

Motivos laborais provocaron a disolución do grupo. Con todo, Xavier, aínda que con menos dedicación á música, seguiu compoñendo temas para el e para outra xente.

III

Como sorpresa da nosa colleita, quixemos darlle voz á súa filla Ruth, que nos remitiu desde Arxentina un emotivo texto que se leu no acto e que reproducimos a continuación:

“Algo que sempre admirei do meu pai é como se mergulla de cheo e en cada cousa que fai. Aprendín co seu exemplo a loitar con paixón por aquilo que desexo.

Non sempre é doado. Sobre todo, coma hoxe, cando eses desexos te teñen lonxe da casa.

Por sorte hai lazos que desafían os quilómetros, e a música é un deses lazos.

As súas cancións acompañáronme sempre, e na sinxeleza das súas composicións, na beleza das súas melodías, podemos reencontrarnos sempre que queiramos”.

Queriamos contalo e contado queda.

Premio Otero Pedrayo. Crónica breve dunha entrega.

I

A cousa vén de aquí e non queremos repetirnos en exceso.

II

Con marzo xa esmorecendo, fomos a Trasalba. Eu esperaba atopar as bocarribeiras do Ribeiro tinxidas de amarelo, pero o tempo das mimosas seica xa pasou.  

Chegar de Ribadeo a Trasalba non é cousa pequena. Este país debe ser dos poucos que aínda ten capitales de provincia comunicadas -é un dicir- con estradas do século pasado. 

Antón Suárez, Lucía Miranda, Estela Veiga, Nora Maseda, Ángela Fernández e Claudia Vizoso (Alumnado premiado). Dolores Faílde e Suso F. Acevedo (Profesorado acompañante).
Diante da casa-museo Otero Pedrayo.

Pero chegamos a tempo e con ben. Celebrouse moito o traballo do alumnado, que puxo á vista da xente textos pouco coñecidos relacionados con Otero Pedrayo. Supoño que os de máis chaman a atención son os dous poemas que Otero lle enviou a Gamallo en 1940, ós que accedemos grazas á xenerosidade de Toni Deaño, que custodia o arquivo familiar.

Dun deles xa temos falado neste blog: é un acróstico que Otero lle dedica a Gamallo, no que loa a figura do polígrafo ribadense. O outro cremos que é totalmente inédito. Polo menos non se recolle no volume Poesía, que Galaxia publicou en 2010, baixo edición de Don Xesús Alonso Montero. Trátase dun poema no que Otero fala do Pico Sagro (sic) como elemento cómplice da paisaxe ritual da  Catedral de Santiago. O monte compórtase como unha persoa que lle fai reverencia ás torres da catedral, mentres o sol é o botafumeiro.

O poema vai encabezado cun debuxo do propio autor:

Pico Sagro, fino e magro...

Textos enviados por Otero Pedrayo a Gamallo Fierros (Do arquivo da familia Gamallo Fierros)

Visitamos a casa museo de Otero guiados pola amabilidade de Patricia Arias Chachero, que tamén participou noutros momentos ó longo da xornada.

Na entrega do premio, Don Xesús Alonso Montero falou moito e ben da importancia dos premios, dos libros e de moitas cousas máis. No xantar acompañounos con amena conversa e envexable lucidez. A xornada continuou en Ourense, con máis actos e máis xente que fixo uso da palabra, pero o que máis gusta é ver a rapazada, a propia e a allea, gozando cunha xornada oteriana, alegres coma paxariños en primavera, fóra das aulas, coñecendo o País.

Toda actividade pode mellorarse, pero ver o Ribeiro en primavera sempre vale a pena.

Otero Pedrayo e Ribadeo.

[Preme na imaxe para ver o vídeo]

O xurado do II Premio Escolar Otero Pedrayo tivo a ben concederlle o premio, na categoría de grupos, a un vídeo documental elaborado por un equipo de alumnado e profesorado do que formo parte.

O equipo fórmámolo Ángela Fernández González, Nora Maseda Freije, Lucía Miranda Santamarina, Antón Suárez García, Estela Veiga García e Claudia Vizoso González, alumnado de “Literatura galega e sociedade”, materia de libre configuración de centro do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo;  o profesor Pipo Refojo e eu mesmo.

No traballo informamos, basicamente, de tres aspectos que relacionan a Otero Pedrayo con esta zona: as publicacións de Otero Pedrayo no xornal El Aldeano de Castropol, a correspondencia de Otero Pedrayo a Dionisio Gamallo Fierros que se conserva no arquivo familiar, e unha serie de artigos de Gamallo Fierros sobre Otero Pedrayo co gallo sa súa xubilación como profesor da USC, que recollen unha conferencia previa do ribadense no instituto de que era director.

Trátase de contido pouco coñecido, no caso das colaboracións na prensa, e inédito no caso do epistolario de Otero a Gamallo. Entre as cartas de Otero, destacamos unha de 1940 que contén un poema dedicado ó Pico Sagro non recollido na recompilación da poesía de Otero publicada por Galaxia e un acróstico dirixido polo ourensán ó polígrafo ribadense, do que xa falamos noutra ocasión neste blog.

Agradecemos a consideración do xurado, presidido por D. Xesús Alonso Montero, e tamén queremos mostrar o noso agradecemento á familia de Gamallo Fierros, especialmente ó seu sobriño Antonio Deaño, por permitirnos consultar e reproducir o epistolario de Otero Pedrayo a Gamallo e por facilitar as fotos que se inclúen no traballo.

Na comunicación da decisión nas redes sociais, a Fundación Otero Pedrayo comenta o seguinte:

“O premio ao mellor traballo en grupo recaeu no IES Dionisio Gamallo Fierros polo seu traballo sobre Otero Pedrayo e Dionisio Gamallo Fierros. Presentaron un vídeo documental no que aportan e comentan material autógrafo e bibliográfico moi pouco coñecido ata o de agora e que deixou ao xurado totalmente abraiado”.

"Taramundi, mil versos" e moito máis aínda

Afortunadamente, nos últimos tempos a actividade relacionada co galego de Asturias está máis viva ca este blog e alégrome de que así sexa.

A última iniciativa, á que tiven honra de ser convidado, foi a presentación do libro Taramundi, mil versos, de Alberto Calvín, en Ribadeo. Agradezo o convite do editor Pablo Quintana e aproveito para amosarlle a miña admiración por todo canto leva feito pola cultura galega. De paso, xusto é aplaudir o traballo de Xoán Babarro no proceso de elaboración deste poemario e en moito máis.

Foto: Farruco Graña

Estiven indeciso sobre se levar notas escritas ou non para a miña intervención. Independentemente de que lle faga caso ou non, cando teño que falar en público normalmente levo escrito algún tipo de guión, pero desta vez case me daba vergonza porque sabía que Alberto ía recitar, se llo pedían, mil versos e máis aínda a peito descuberto, sen necesidade de abrir o libro. Alberto ten esa capacidade memorística porque é na súa cabeciña onde nacen os poemas e só despois de telos ben aquelados pasan ó papel.

Foto: Farruco Graña

Foi así como declamou un poema tras outro, igual ca fixera xa na presentación da Veiga, antes do Nadal, ou na de Taramundi, hai uns meses, cando se publicou o libro.

É xa un tópico dicir que Alberto Calvín é un poeta popular. Así é, efectivamente, pero un non gusta de que esta etiqueta vaia moitas veces asociada a unha concepción secundaria da poesía, como se os poetas populares xogasen nunha división interior. Debullando con calma os mil versos de Alberto, un atópaos máis cerca do Terra Chá de Manuel María ca das rimas de Cesáreo Poupariña.

Nas páxinas do libro espérannos aspectos autobiográficos, reflexíóns metapoéticas, cantos ás terras de Taramundi, oficios e costumes tradicionais, apeiros de labranza, relixiosidade popular, regatos, vexetación, fontes, carreiros, camiños, congostras, animais, estacións do anos, xente con nomes e apelidos ou designada cos seus hipocorísticos... e sobre todo, lingua, moita lingua. O libro de Alberto é un extenso vocabulario práctico do galego de Taramundi, tan veciño e tan da casa.

Cadrando coa presentación en Ribadeo de Taramundi, mil versos, recibimos grazas á xenerosidade do amigo Quique Costas un libro que ten certa relación co que nos ocupa: A obra poética mañega. Versos valeoris na nosa fala, de Domingo Frades, recentemente falecido. A clasificación temática que fan Alicia Manso e Quique Costas dos textos do cacereño cadran en boa medida coa que se podería facer do de Taramundi.

Quero rematar cunha cita que penso que vén moi ó caso en relación co papel que a aldea debe desempeñar na literatura galega. Trátase dun fragmento dunha entrevista a Olga Novo publicada no Faro de Vigo o 6 de xaneiro deste mesmo ano.

“A miña paisaxe emocional e a miña memoria persoal están absolutamente enraizadas nunha aldea do interior de Lugo. É desde aí desde onde eu vexo o mundo. E desde o punto de vista ideolóxico paréceme importante tamén que ese mundo teña cabida no que coñecemos como alta cultura ou cultura literaria. A cultura labrega é moi profunda, pero moitas veces negada e considerada de segunda, e a min paréceme que na cultura non pode haber xerarquía. Eu son herdeira desa cultura e considero que o meu deber moral é darlle voz”.

MÁIS VIDA: INFORME SOBRE A LINGUA DEL EO-NAVIA

Cartel da presentación do "Informe" en Boal.

Como dicía, nos últimos tempos houbo máis osíxeno para a lingua galega en Asturias e quero destacar o labor do colectivo Axuntar. Hai xa meses presentaron en Boal o Informe sobre a lingua del Eo-Navia e despois fixeron o propio noutras vilas do occidente. Parabéns ós membros que promoveron e alimentan este ilusionante colectivo.

Fragmento da portada do Informe

Pódense ver vídeos do acto desde estas ligazóns: 

Presentación Informe: 1,  2, 3, 4

Aínda habería máis que contar, pero isto xa é longo de máis.

Onde estará Silleda?

En xullo de 1926 Vicente Risco, Ramón Otero Pedrayo, Lois Feixoo, Antón Sánchez, Florentino Cuevillas, Alfonso V. Monxardín  e Xavier Prado realizaron unha viaxe desde Ourense ata o Pico Sacro. Cuevillas e Monxardín uníronse ó grupo en Silleda, a onde chegaron no Castromil; os outros fixeron todo o percorrido a pé. No Pico Sacro xuntáronse con outros amigos chegados desde Compostela, a onde foron despois todos xuntos.

Xavier Pardo fai a crónica da viaxe a partir de notas que foi redactando Risco e publícaa en A Nosa Terra en varias entregas nos números 227 a 235, desde o 25 de xullo de 1926 ata o 1 de abril de 1927, aínda que a primeira non é propiamente a crónica de ningunha etapa, senón unha introdución ás entregas posteriores.

O sete de xullo xuntáronse na casa de Risco para definir o traxecto e o oito comezan a viaxe. O itinerario discorre polo “camiño dos arrieiros”, que pasa polo Carballiño, O Irixo, Vilatuxe, Laro, Silleda e continúa despois pola Ulla cara a Santiago.

Camiño dos Arrieiros ó seu paso por Laro (Mapa: Vuelo Americano, 1956) 

Camiño dos Arrieiros ó seu paso por Laro (Mapa: PINOA, 2017)

Camiño dos arrieiros entre Vilanova e Pazos (Oleiros) [Foto: Lito Andión]

Silleda aparece mencionada por primeira vez no nº 231, do 1 de nadal. Polo que conta o cronista, a etapa deparoulle fermosas vistas, pero tamén moita dureza:

Eran as catro da tarde cando deixabamos a Ponte Irixo, que é a derradeira aldea de algunha importanza na ruta Carballiño- Silleda. 

Coa derradeira casa do Irixo escomeza a serra, brava, adusta, forte e misteriosa, que xa casi vai ata perto de Silleda. 

Ao deixar, pois, O Irixo e rubir á serra, escomezaba pra nós, a parte máis penosa, e a máis seria da nosa pelengrinaxe. Tiñamos inda moitas leguas por diante para chegar a Silleda, mais non tiñamos camiños nin xente que nos indicara se iamos ben.

Afortunadamente, levábamos unha boa carta de ruta, sacada do Fontán, que nos tiña que servir de “brújula” para nos ourentar. 

Non embargante, ao entrar na serra entrou en nosco a preocupazón. Tiñamos que andar moito e ben, pra que non nos collese a noite n-ela. A toda costa, precisábamos chegar a Silleda n-ista xornada, sopena de dormir á intemperie. E isto pra nós non tiña nada de divertido. 

Tramo O Irixo- A Hermida, no mapa de Fontán, que usaron para planificar a ruta

No número 232, do 1º de xaneiro do 27, retómase a situación anterior e continúa detallando a viaxe:

Ás cinco e media chegamos á Hermida do Fondo [...] Esta é a derradeira aldea do Irixo, e tamén da provincia do Ourense: a de Pontevedra escomenza xa na Hermida do Medio, pra que inda temos moito que andar. [...]

A Hermida do Medio no mapa de Fontán

Xa o sol vai quentando menos, cando, logo de moito andar, tocamos o límite das terras ourensáns. Son as sete do serán e estamos no outo da Hermida do Medio. [..]

Seguimos camiñando apresa, e con folgos de abondo pra chegar a Silleda, que xa nos parez que estará a dúas ou tres horas. Ás sete e dez estamos no punto máis outo da serra, camiño do Espiño; marca o altímetro que levamos, 880 metros.

Chegamos ó Espiño ás sete e vinte [...]

Seguimos polo lugar de Castiñeiras, na parroquia de Lebouzán. De eiquí imos á Saborida e Dodeirón (sic) da mesma freguesía. Ás nove e quince estamos en Vilatuxe, desde onde se olla, tamén á esquerda, o monte Chamor. [...]

A Saborida- Lodeirón- Vilatuxe [Mapa: PINOA, 2017]

O Espiño- A Saborida [Mapa: Fontán]

Pasada a divisoria das augas, atopámonos na terra de Trasdeza. Cruzámonos con xentes que nos demandan si por alí vai pasar o tren. As casas son cada vegada meirandes e boas; os albres máis outos e sombrosos, e camiño máis amprio e millor. 

E aquí aparécenos a primeira dúbida sobre os detalles do itinerario. O cronista di que están en Trasdeza, pero a continuación sinala que seguen nos Carballiños (Vilatuxe) e describe con detalle o campo da feira:

Son as dez. Cai a noite, e camiñamos entre lusco e fusco cando pasamos polo campo da feira de Carballiños, que é un lugar fermoso, que é un lugar fermoso, con camiño tan bo coma unha estrada moderna de primeiro orde, eisí é de ancho e de ben pisado. O campo da feira é moi grande, cadrado, arrodeado de casetas moi longas de táboas, todas pechadas e prantado de outísimos carballos e algús castiñeiros que xuntan as ponlas convertindo o campo en fermoso túnel.

[...]

Xa case é noite pecha e índa temos que chegar a unha casa detrás dunha ponte pra tomarmos por ela pra Silleda.

Supoñemos que se refire á ponte da Veiga, onde está o Deza e, verdadeiramente comeza a terra de Trasdeza:

En algús pobos dinnos que estamos pra chegar, mais por moito que andamos a estrada non parez. [...]

De súpeto, o camiño estréitase e escomeza a baixar. Vai de cote entre as somas do arboredo. A noite faise escura e, ás vegadas, nós alumeamos c’unha linterna eléitrica, pra non ter que tropezar.

Temos que ir baixando pra o río, mais andamos e andamos e o río non chega.

Pero desconcértanos de novo a información que lles dá a muller a que se refire o seguinte fragmento:

Chegamos a un lugar, onde nos fala unha muller desde unha casa, mais outa que o camiño, boa e con luz acesa. Dinos que aquelo chámase a carretera, mais debe ser pol-a que imos pisando e non pol-a outra, pois inda temos que andar moito ata que por fin chegamos á ponte, do outro lado da que comeza a estrada que vimos buscando. Hai alí outras dúas casas, unha con parra diante. Botamos a andar pol-a estrada, layándonos de que seia tan de noite, e non pidamos ademirar a paisaxe que debe ser ben fermosa.

Cruzarían, por fin, a ponte da Veiga e estarán en Trasdeza?

Levamos andando moito sen atopar nin casas nin xente. Facemos unha pousa no pretil dunha ponte.

A que ponte se refire? Pazos, se cadra?

As horas van avanzando e nós seguimos anda, anda, anda pol-a estrada camiño de Silleda que cada vez se nos antoxa máis lonxe de nosco. [...] É noite pecha, ben pecha.

A marcha continúa, con poucas referencias e bastante desorientación:

Arboredo grande e sombroso de un lado e d’outro; unha volta tras d’outra sen topar a ninguén. Algunha vegada, o ladrar de un can anuncia que pasamos por onde algunha casa, ou casas. Ás veces se non ven, metidas entr’e o arboredo. Se están â veira da estrada están pechadas e sen luz. De unha vez cruzamos con dous camiñantes. De outra con un só. Dimpois, ninguén. [...]

Xa temos visto ao lonxe as luces de unha vila, mais desapareceron. Ao pouco principiamos a ver outras â dereita. As outras eran â esquerda. De noite non hai xeito de identificalas. O camiñar tórnase xa canso e noxento.

Por fin, algún dato de que o obxectivo está ó alcance. Aínda que tamén xorden as dúbidas sobre se Silleda será unha vila que se move, coma as illas Gutor, Babarón e Trapobana, das que nos fala Cunqueiro no Sinbad.

Por fin hai casas con lus â veira da estrada. N-unha síntese falar; petamos na porta e sainos ao corredor unha muller; preguntamos o que falla pra Silleda; dinos que dúas legoas. Volta a andar. Non falta de nós quen pese si seremos xoguete de un engano do trasno, e que Silleda, a cada volta afasta máis de nós. Casos de istes teñen pasado e non hai boyeiro, nin carreteiro, nin arrieiro que non seipa de algún que lle pasou a il. [...]

Máis cans. Máis carballos. Sons e paisaxes que se repiten:

E andamos e andamos. Novas casas anonciadas pol-o ladrar dos cás. Adiante. Arboredo de un lado e d’outro. O camiño agora rube. Coidamos que vencida a costa, e chegados ao lobro, atoparemos Silleda; máis non. Voltamos a baixar, e non ollamos ren. Hai á dereita, ao principiar a baixada, unha chea de albres decotados, de feitío pantasmagórico, destacando sobre o ceo. A baixada alóngase e o noso paso faise xa apurado de máis. Baixamos e baixamos e Silleda non parez nin ao lonxe, cando entre o arboredo dos lados hai algún craror.

A estrada de cote silandeira... Onde estará Silleda?

 

Será a baixada ó río da Mera a que se cita no fragmento anterior [Mapa: Fontán]

Despois de tanto desespero, de máis árbores, o cronista introdúcenos unha descrición que había valer para situalos se coñecésemos a paisaxe daqueles anos nas proximidades de Silleda:

Chegamos a unha gran renta, unha perspectiva versallesca, entre dúas ringlas de outos albres. Á esquerda hai un valado novo de pedra, con postes de unha gran finca. Camiño longo, longo, longo... Logo torce, e outra renta igoal. Andamos e andamos e semella que non saímos dun sitio [...]

Serán estas as carballeiras que atravesan antes de chegar a Silleda?
[Mapas: Vuelo americano (1957) e PINOA (2017)]

Por fin, a poder de moito andar, óllase aló no fondo unha luz brillante, eléitrica, con seguranza. Andamos e pasamos diante de un pau con luz coma os da vía do tren.
Alá lonxe hai outra. Andamos. Cruzamos un camiño imitante a un paso a nivel. Parez que imos chegare a unha estación do tren. Andamos e andamos. Por fin estamos en Silleda; alá está a estrada de Ourense. Chegamos a ela e atopamos ó Sánchez e a Risco, sentados nun banco de pau e ferro diante de unha casa. Nós sentámonos tamén. Descanso que ben merecemos dimpois de seis legoas de camiño.

É a unha da madrugada.

O fragmento anterior fainos dubidar sobre por onde entraron en Silleda. A alusión ó “paso a nivel” ten que ser unha percepción errónea, porque o ferrocarril Santiago- Ourense inaugurouse en 1958, e non cremos que a vía estivese en obras xa 1926.

O certo é que os nosos camiñantes, por fin, chegaron a Silleda e o cronista conta que non lle foi doado atopar pousada. Á unha da mañá aínda non tiñan onde durmir, todo estaba pechado e non sabían onde estaban as pousadas. Salvounos un arrieiro que lles axudou a buscar onde pasar a noite e incluso se lles ofreceu, se non atopaban cama, a acollelos na súa casa porque, segundo cita literalmente o cronista: “Eu non sei quen son, mais sexan quen sexan, máis ladrós ca min non han ser”.

Finalmente durmiron na de Trabazo e ó día seguinte ben entrada a mañá do día dez de xullo, erguéronse e no comedor redactaron a maior parte da crónica da viaxe. Xantaron en compañía dunha mestra natural de Toral de los Vados que poñía escola cerca de Silleda, durmiron a sesta mentres agardaban a Cuevillas e a Monxardín, que viñan no Castromil, pasadas as seis da tarde continuaron camiño en dirección a Ponte Ulla, etapa que o cronista denomina “curta e sen importanza”, pois dada a hora que era non se achegaron a Carboeiro. Fixeron parada en Chapa onde recolleron caravillas que “teñen por esta terra a chapa de ferro rematada n-unha cruz”. Ademais di que “as partes das casas están moitas d-elas recubertas de chapa de zinc cravada, c’os cravos ben dispostos”. Polo que contan, víase moita chapa en Chapa.

Despois beberon gasosa na Bandeira, pasaron xa con noite pecha por Orazo, “onde hai unha fábrica de campás”, e chegaron ás once da noite a Ponte Ulla, onde cearon chourizos, ovos, “bon viño da Ulla con agulla e molete de Sat-Yago” e durmiron nunha pousada de arrieiros a carón da igrexa.

Ó día seguinte remataron o traxecto ata o Pico Sacro, onde se xuntaron con “queridos irmáns de ideal” chegados desde Santiago, a onde volverían todos xuntos.

[Distintos tramos do camiño no mapa de Fontán]

NOTA:

Despois de que redactase este artigo, coméntanme que alguén estudou xa o trazado da ruta e que os camiñantes, despois dos Carballiños (Vilatuxe) foron por Barcia, Gresande, Mato (Cristimil), Prado, a Ponte Taboada e desde alí cara a Silleda.

Sen máis datos, non me convence ese trazado, a non ser que se perdesen. O cronista di que usaron o mapa de Fontán e nesa carta xeográfica, como se pode comprobar na última imaxe, vese perfectamente o camiño dos arrieiros polo Pereiro (Laro) e Oleiros. Pola contra, non hai absolutamente nada que indique a ruta por Barcia, Cristimil e Ponte Taboada.  

No texto da crónica, tampouco hai nada que faga pensar que a viaxe fose por Ponte Taboada. O único, unha alusión que se fai a algo que parecía unha estación de tren, pero ten que ser unha percepción errónea porque en 1926 non existía a estación do tren de Taboada.

Agradezo máis datos.

 

Letras no Campo

Letras no Campo é o nome co que se coñece a Feira do Libro de Ribadeo, que creo que non pode chamarse de tal xeito porque só pode ser Feira do Libro o que a Xunta di que é Feira do Libro. Cousas da burocaracia.

O nome é o de menos. O certo é que por alí pasou xente amiga que aínda acredita en que un libro é un tesouro:

Belén Rico, poeta da Veiga, pronunciou o pregón con emoción, como ela fai todo, e tivo a ben citarnos a algúns galegos que sempre lle tivemos aprezo a ela e ós seus versos. 

Belén Rico pronunciando o pregón 

Despois, entre outros, asistimos á presentación de Paseando canguros, de Xesús Trashorras; unha escolma ampla pero incompleta, segundo palabras propias, dos moitos textos que o autor de Castroverde foi compoñendo desde que a xubilación lle deu o tempo libre que unha mente inqueda como a súa precisaba.

Presentación de "Paseando canguros", de Xesús Trashorras

Pero de todos os actos que tiveron lugar, agradounos de xeito especial a presentación de  Resaibo amargo de Lucía Ferro, porque Lucía foi alumna e se a unha exalumna de literatura se lle dá por escribir quere dicir que un, cando menos, non a espantou do mundo das letras, e xa non é pouco nos tempos que corren.

Lucía, nos últimos anos afincada nos Países Baixos, tece nesta súa primeira novela unha interesante historia onde teñen protagonismo as relacións persoais máis complexas e as mafias da industria farmacéutica, algo que seguramente coñece de cerca debido á súa condición de sanitaria.

Lucía Fernández Rodríguez, "Lucía Ferro"

A maiores, agradounos ver de novo, aínda que neste caso fose só como vendedor, a Pablo Quintana, un todoterreo da investigación e da difusión cultural con especial atención á comarca do Eo Navia.

Hanme desculpar o resto das persoas que presentaron obras nesta feira que non é feira, pero tampouco pretendía aquí facer unha listaxe do asunto. 

Que veñan máis letras, que o campo non ten portas!

Tesouros Novo(s) e V(B)ellos

Poetas e músicos en Mondoñedo

O toupo fuza pouco porque o tempo escasea, pero o mundo segue dando voltas e, aínda que sorprenda, hai veces que vira como debe.

En Mondoñedo agroman voces do pasado que din, con sobrada autoridade, que a literatura ten que ter vida prioritaria, que ten que medrar a semente que eles espallaron. Non vaia ser que alguén tome en serio o verso de Cordal:

"Non cres que este val daba un bon encoro?"

[...]

o cabelo dos anxos

daba volta baixo as augas

sobre a roda sen nome de santa catarina

Pero imos librando e seguro que Leiras, Noriega, Cunqueiro e toda a tribo de poetas que alí houbo aplaudiron a presenza na vella cidade do norte, hai cousa dun mes, de Miguel Anxo Fernán Vello, Olga Novo e Xuán Bello. Se lle engadimos a música de Gelría e os versos de xente nova que aviva o lume, xa non hai máis que pedir.

Olga Novo

Miguel Anxo Fernán-Vello

  

Xuán Bello

"Unha Novo entre dous V(B)ellos" dixen eu a xeito de brincadeira e Miguel Anxo tomoume a palabra e repetiuno na palestra. Pero despois de escoitar voces de tanta altura, corríxome a min mesmo e digo

En Mondoñedo, unha vez máis, houbo tesouros Novo(s) e V(B)ellos.

Que Cunqueiro me perdoe o destrozo do seu título. 

Axuntar

Imaxe de "Axuntar" no Facebook

Os grandes gurús da comunicación saben ben, seguindo a Lakov, a importancia de apropiarse das palabras transparentes con connotacións positivas e endosarlle ó rival as que transmiten sensacións negativas.

É o que fixo hai anos a dereita corrupta cando conseguiu que as cabeciñas da xente identificasen "corrupción" co socialismo de Felipe González, daquela no poder, e é o que fai o fascismo que se apropia para si da palabra "libertad" como cabeceira dos seus colectivos e dos os seus medios de comunicación, nos que hai de todo menos iso.

Vénme todo isto á cabeza observando algúns movementos que se están dando ultimamente en Asturias en relación co debate sobre a oficialización das súas dúas linguas propias, o asturiano e o galego, a carón do castelán, que xa o é porque así se impón no artigo 3 da Constitución, sen discusión e sen debate ningún.

No medio de toda a algarada, aplaudo especialmente o nacemento de Axuntar, un colectivo que supoñemos promovido por Quique de Roxíos, a quen nunca se lle pagará suficientemente o seu labor continuado, sereno e atinado desde que, sendo un mozoulo, formou parte daquela ilusionante Mesa prá Defensa del Galego de Asturias e da Cultura da Comarca.

É moi intelixente a elección do nome por parte da xente de "Axuntar", porque ninguén poderá negar as boas sensacións que hai detrás dese verbo: unir, coordinar, traballar en común... Ademais, coñecendo a Quique, un sabe que non hai nada de impostura na proposta. Axuntarse é o que precisan todos os que realmente teñan interese en que as variedades lingüísticas autóctonas de Asturias non sigan esmorecendo; os que realmente teñan interese en que os seus falantes non sexan, na práctica, xente de segunda. 

Da súa parte teñen a razón e a lei, xa que incluso desde o Consello de Europa, informe tras informe condenan a escasa defensa da diversidade lingüística no estado español, por moito que o art. 3.3 da Constitución estableza que é un "patrimonio cultural que será obxecto de especial respecto e protección".

En contra, un le todos os prexuízos que en Galicia coñecemos desde hai moito tempo. Hai que contar con iso e desmontalos un a un coa forza da verdade e da razón. E cando se vaian desmontando, han crear outros coa mesma función: manter os privilexios de quen pode permitirse o luxo de vivir con normalidade sendo monolingüe en castelán. E haberá que seguir facendo pedagoxía para que tamén eses novos prexuízos queden en evidencia.

Polo que un vai vendo, a xente de Axuntar está falando con todos pero moi clariño, como cómpre facer. Agardamos que o seu labor non caia en terra erma porque "a forza de tanto amor non pode ser inútil".   

Darío Xohán Cabana e Ribadeo

 

FONTE: "Nós diario"

O 17 de novembro souben pola prensa do falecemento de Darío Xohán Cabana. Aínda que tiven a sorte de poder presentalo dúas veces actos públicos en Ribadeo, unha no instituto e outra na biblioteca municipal, tampouco tiven máis relación persoal con el. Así que non estou en condicións de engadir sobre a súa vida e sobre a súa obra nada que non poida localizar cunha simple busca en Google quen teña un mínimo de interese.

Con todo, non me resisto a deixar constancia da miña admiración pola súa obra e aproveito para reproducir aquí tres textos que teñen relación con Ribadeo, aínda que non son dos que máis sona teñen dos moitos que publicou o autor de Roás.

Se as miñas anotacións non están erradas, cos dous primeiros recibiu o 1º premio nun certame convocado pola Sociedade Filantrópico Dramática en 1980 e publicáronse en Vinte cadernos (poemas 1969-2002) (Ed. Xerais, 2003). Co último obtivo o terceiro premio na mesma convocatoria do ano seguinte e publicouse en en Recolleita, nunha edición non venal a cargo de El Correo Gallego.

O primeiro texto é un soneto homenaxe ó labor reposteiro das monxas co convento de Santa Clara. A voz poética loa as artes das monxas, pero detrás da devoción manifesta cremos ver unha chiscadela pícara que nos leva a cantiga irreverente que Fernand’ Esquío lle dedicou a unha abadesa que tamén era moi destra noutras artes ben distintas.

O segundo soneto canta o espírito emprendedor de Antonio Reimunde Ibáñez, que soubo ver riqueza onde outros só vían terra.

Por último, o terceiro poema, é un chamamento a que se planten viñas autóctonas na Mariña, para que nas celebracións da zona non haxa que brindar con viño de castes alleas, coma o albariño ou o mencia.

 Velaquí sos textos:

A UNHAS MONXAS DE CLAUSURA QUE FAN RIQUÍSIMOS CONFEITES

Señoras miñas do claustral contorno

que semellades flores delicadas

ou pálidas vasillas ciceladas

polo tempo, prezado e raro adorno;

señoras miñas –vento claro e morno-

das transparentes mans azucaradas,

donas da luz nas tardes dilatadas

amas do quente e mol sabor do forno;

señoras miñas da fariña triga,

sabedoras da ilustre ciencia antiga,

que versa sobre o almibre e sobre o mel;

señoras miñas do claustral retiro,

a vós envío, atal coma un suspiro

esta cantiga e mais un caravel.

 

ANTONIO REIMÚNDE IBÁÑEZ DESCRIBE A TERRA

E dixo Ibáñez: Hai na terra veas

de escuro mineral que nos agarda,

espaciosa abundancia doce e parda,

que espera forxas, moldes, panaceas.

E dixo Ibáñez: Hai na terra reas

de ferramentas que Vulcano garda,

e é necesario que a fogueira arda

pra xebrarmos da terra vis areas.

E dixo Ibáñez: Minas hai de terra

que serve ó home para facer xerra

na que gardar o noso viño doce.

É necesario, pois, que o forno quente

porque terá máis gloria toda a xente

polas cousas que o forno forxa e coce.

 

INVITACIÓN A PLANTAR VIÑAS NA MARIÑA

Volve plantar vides de ouro e verde

agudello e xerez do tempo vello

beira do mar de neboento cello

que tantos homes furibundo perde.

Volve encher as encostas de caíño,

ergue vizosas cepas de mencía,

socalcos pon en agra montesía

e dános gozo novo de bon viño.

Adorna a vella pedra en Mondoñedo

con acios mouros e follaxe mesta,

e nas montañas súpetas entesta

fortes pés pra formares bon viñedo.

Ensombreza moitísima follaxe

o finisecular suave engado

de Ribadeo, e estea o sol callado

no antigo froito, e de ouro o pencarraxe.

Que en Morás, cando volvan da balea,

os rudes mariñeiros fagan farra

ó redor dunha grande e bela xarra

do viño mariñao fermoso chea;

que en Sargadelos mollen as palabras

os fillos de Reimundo ó pé do torno

e refresquen o ardor do roxo forno

co viño antigo que de novo labras;

que o pescador que vai de noite ó mar

procurando a sardiña e o bocarte

tamén se beneficie da nobre arte

de facer doce a terra ó paladar;

que en Illa Pancha o túcero fareiro

beba o teu viño amodo e longamente,

e préceo no que val cando se sente

na tempestade cántabra senlleiro;

e que en Viveiro os ledos bebedores

non liben do ribeiro ou alvariño,

pero gocen estoutro alegre viño

dos mariñaos horteiros soñadores.

Non temas o Gran Sole frío e rude

que trae negra corrente de xeada;

varudo agricultor, non temas nada,

só a esperanza e a terquidade acude,

que algún día, do Navia montesío

deica Estaca de Bares e o Vicedo

hase de erguer froital o teu viñedo

contra fría corrente e vento frío;

e hanche ferver na adega negras cubas,

alquimia milagrosa que fai viño

do xerez, do agudello e do caíño

e tódalas doces nobres uvas.