Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

28.4.15

Lingua e documentación

Cabeceira do blog.
Coñecín hai pouco o blog Historia de Deza, no que o autor vai engadindo regularmente interesante información sobre a zona.

Nunha das entradas, baixo o título Documentos de las tierras de Deza en el Archivo Histórico Nacional (5 de novembro de 2014), ofrécenos un listado de todos os documentos relacionados coa comarca conservados nese arquivo. De cada un deles indícase data, contido, idioma e, dos máis antigos, tamén tipo de letra.

A min interésame sobre todo o idioma, porque permite ver os cambios de lingua que se foron dando ó longo da historia. Non é que sexan sorprendentes, pero achegan datos e datas concretas ó que xa coñecemos globalmente.

Entre o 1082 e o 1274 hai dezasete  documentos, dos cales catorce están en escritos latín. En dous casos non hai indicación de idioma.
Primeiro documento escrito en latín que figura no arquivo

O primeiro documento redactado en galego é de 1284. Trátase dun documento de compravenda mediante o cal Juan Moogo lles vende a Pedro Gil e a seu tío seis leiras situadas en San Salvador de Pescoso.

Último documento redactado en latín e primeiro escrito en galego, segundo o listado do blog

O último documento en galego é de 1455. Entre este e o de 1284 quedan vinte e catro documentos en galego e cinco sen indicación de idioma.
Último documento escrito en galego e primeiro redactado en castelán

En 1559 temos o primeiro texto en castelán, que supoñemos fixo de aí para adiante, aínda que varios documentos aparecen sen indicación de idioma. Entre esta data e a do último texto en galego sitúase o momento no cal os escribáns galegos pasaron a ter que examinarse obrigatoriamente en Valladolid. Evidentemente, o cambio de idioma non é alleo e esta decisión e a outras iniciativas centralizadoras.

Tamén é interesante ver a denominación que se lle dá ó novo idioma. A primeira vez que aparece, en 1559, cítase como “castelán”.
"Castellano"
Despois pasa a indicarse como “lengua de Castilla”, que é xeito máis frecuente de chamarlle. Aparece así en 1559, 1632, 1713, 1745, 1752, 1768, 1772, 1782, 1787. 
"Lengua de Castilla"

A etiqueta “español” aparece unha vez en 1679 e outra en 1772. A partir desa data vólvese ó uso de “lengua de Castilla” ata 1804, cando reaparece “español”. Desde esta data para adiante xa non se indica o idioma, supoño que dando por sentado que é o castelán, ou sexa, “la lengua de Castilla”.
"Español"

Os nosos papeliños secuestrados en Madrid dan conta da andaina da nosa lingua. "Pobo que non coñece a súa historia é pobo condenado á irrevocable morte", seica dixo alguén.


20.4.15

Denuncia do desequilibrio

Este artigo publicouse inicialmente na sección "Voces" da web de ProLingua.


Descúlpeseme, antes de nada, que aproveite e distorsione o título do primeiro poemario de Xela Arias para encabezar este artigo.
De lectura ben menos amena cós poemas da malograda Xela é o Anteproxecto deDecreto polo que se establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, co que a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria nos agasallou xusto antes da Semana Santa, supoño que como lectura alternativa ás procesións.
Pasado o índice, no terceiro parágrafo xa nos arrebolan un “pronomicidio” (A Lei Orgánica 8/2013, do 9 de decembro, lle deu unha nova redacción ao artigo 6 da Lei ...), que non ha ser o único, para mancarnos os ollos e o oído como anticipo doutros estacazos ós que o Decreto pode abrirlles a porta.
Para deixarnos co sabor acedo do comezo, as 913 páxinas do documento péchanse co cadro das materias específicas de opción de 2º de bacharelato, onde non figura a Literatura galega do século XX e da actualidade, ata o de agora optativa neste curso. A súa supresión non nos parece asunto menor. Dirase, seguramente, que se pode ofertar como materia de libre configuración de centro, pero non vemos motivo para non mantela xa no listado ofrecido pola Consellería, a carón das outras quince, evitando así trámites e condicións que terán que cumprirse para poder impartila.

A publicación deste borrador coincidiu con novas manifestacións das Autoridades nas que se alude unha e outra vez a que o equilibrio lingüístico no ensino está garantido, algo que xa se vén repetindo desde que se coñeceron os preocupantes datos do Informe IGE 2013.
Nós consideramos que non é así e que ó incuestionable desequilibrio social a favor do castelán hai que engadir tamén desequilibrios no ensino, por moito que se insista no contrario:
1- Desequilibrio nas materias.
No novo currículo da ESO aumenta o número de horas de docencia das matemáticas. Se temos en conta que se trata dunha materia que se debe impartir en castelán, é evidente que está aumentando tamén o número de horas de docencia neste idioma.
2- Desequilibrio nos materiais.
O Decreto 79/2010 establece que “Os materiais e libros de texto das materias impartidas en galego e en castelán estarán redactados na lingua en que se imparta a materia”.
No caso do galego, isto parécenos factible para recursos clásicos como os apuntamentos; algo máis difícil de cumprir para os libros de texto e moi complicado para outros recursos que cada vez teñen máis relevancia nas aulas.
En relación cos libros de texto, o mercado editorial ten as súas propias normas, movidas principalmente pola rendibilidade económica, e a oferta en galego é escasa ou nula para algunhas materias, especialmente para as que poden impartirse en galego ou castelán segundo a escolla de cada centro.
Máis preocupante é aínda o que sucede con outro tipo de recursos pedagóxicos. Por moito que o Decreto 79/2010 estableza que a Consellería fomentará a elaboración e publicación de materiais curriculares, o certo é que a rede está chea de recursos, moitas veces magníficos desde o punto de vista pedagóxico, pero que case nunca están en galego.
Abonda con mirar o repositorio do espazo Abalar para comprobar que non é raro atopar recursos en castelán para materias que deben impartirse en galego. A propia Administración facilita eses materiais contradicindo a súa norma. Se iso sucede no reducido mundo Abalar, calquera pode imaxinar o que se pode atopar de xeito xeral no interminable espazo da rede.
Penso, por exemplo, en documentos audiovisuais –Youtube é unha fonte inesgotable- e en recursos interactivos, moitas veces difíciles de elaborar, que podemos atopar en webs institucionais e en blogs particulares de docentes que os ofrecen a toda a comunidade escolar, creados con ferramentas que non todos dominamos.
Por moi boa predisposición que haxa para poñérmonos a elaborar recursos dese tipo en galego, non creo que se poida competir en calidade con moitos dos dispoñibles nos espazos educativos das webs de diversas institucións ou Fundacións que contan con financiamento e profesionais cualificados para crear produtos para o ensino, ou de particulares que os ofrecen desinteresadamente a toda a comunidade escolar.
Co que custa manter a atención e o interese en aulas cada vez máis masificadas, non é xusto pedirlle ó profesorado das materias que deben impartirse en galego que renuncie a eses recursos, pedagoxicamente bos, polo feito de non estaren en galego.
Antes, podería tratarse de algo excepcional, pero cada vez teñen máis presenza e é unha sorte que os docentes poidan acceder a este tipo de recursos, inalcanzables hai só uns anos. Pero ó usalos, o castelán entra tamén en materias que se imparten en galego e habería que ir pensando en que ese espazo, eses minutos cada vez máis abundantes que perde o galego deberían ser compensados cun aumento de materias asignadas ó noso idioma. Se non se fai, tamén aquí aumenta o desequilibrio entre as dúas linguas.
3- Desequilibrio na avaliación final da ESO.
No artigo 22.1 do borrador do anteproxecto do Decreto que establece os novos currículos regúlase a avaliación final de etapa da ESO, na que, se non interpreto mal, o alumnado non ten que examinarse obrigatoriamente da materia de Lingua galega, por non ser troncal senón de libre configuración autonómica:
Artigo 22. Avaliación final da Educación Secundaria Obrigatoria
1. Ao finalizar o cuarto curso, os alumnos e alumnas realizarán unha avaliación individualizada pola opción de ensinanzas académicas ou pola de ensinanzas aplicadas, na que se comprobará o logro dos obxectivos da etapa e o grao de adquisición das competencias correspondentes en relación coas seguintes materias:
– a) Todas as materias xerais cursadas no bloque de materias troncais, salvo Bioloxía e Xeoloxía e Física e Química, das que o alumno ou alumna será avaliado se as escolle entre as materias de opción, segundo se indica no parágrafo seguinte.
– b) Dúas das materias de opción cursadas no bloque de materias troncais, en cuarto curso.
– c) Unha materia do bloque de materias específicas cursada en calquera dos cursos, que non sexa Educación Física, Relixión, ou Valores Éticos.
Queremos pensar que se trata dunha inconcreción na redacción do Decreto ou dun erro de interpretación pola nosa parte. De ser, efectivamente, opcional a proba de lingua galega na avaliación final, a norma pareceríanos escandalosa.
4- Desequilibrio na exención.
Xa postos, cremos que habería que modificar tamén o artigo 18 do Decreto 79/2010, que regula a exención da cualificación das probas de lingua galega.
Por unha banda, hai desequilibrio no feito de que se conceda a exención da nota de lingua galega e non da de castelán ó alumnado que se incorpore ó noso sistema educativo sen coñecer nin un idioma nin o outro. A mensaxe que se lle está lanzando, indirectamente, é que un deses idiomas é importante e o outro non.
Por outra banda, vai sendo hora de que se lle dea un tratamento diferenciado ó alumnado procedente das zonas de fala galega administrativamente non galegas. Non é o mesmo chegar de Kiev ou de Shangai ca de Castropol, Santalla de Ozcos, Lubián ou Corullón.
Como conclusión, cremos que tanto desequilibrio ben merece modificacións no Decreto polo que se establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia e a derrogación do mal chamado Decreto para o plurilingüismo, independentemente do remate que acabe tendo o proceso xudicial no que aínda pode estar inmerso, e a elaboración doutro con consenso e con senso, como oportunamente se suxeriu recentemente desde a Coordinadora Galega de Equipos de Normalización e Dinamización Lingüística.


ADDENDA
O día 11 de abril publicouse en La Voz de Galicia unha noticia relacionada co que expoñemos no punto 3:
Certamente, o Real Decreto 1105/2014, de 26 de decembro, polo que se establece o currículo básico da Educación Secundaria Obrigatoria e do Bacharelato (BOE, 3 de xaneiro de 2015) establece no punto 1 da disposición adicional 7ª que:
1. La asignatura Lengua Cooficial y Literatura deberá ser evaluada en las evaluaciones finales indicadas en los artículos 21 y 31, y se tendrá en cuenta para el cálculo de la nota obtenida en dichas evaluaciones finales en la misma proporción que la asignatura Lengua Castellana y Literatura.
No momento de redactarmos o artigo, descoñeciamos esa disposición e, certamente, alegrámonos de que exista e garanta a presenza do galego como materia obrigatoria nas avaliacións finais da ESO e bacharelato.
Con todo, non deixa de ser tamén un xeito de desequilibrio o feito de que a obrigatoriedade do galego nas probas se regule nunha disposición adicional doutro decreto. É como se o castelán entrase pola porta principal e o galego pola porta traseira.
20 de abril de 2015

13.4.15

A tiranía do azar

Portada de La Voz de Galicia dixital
Hai pouco lin Tocar los libros, de Jesús Marchamalo, un inxenioso libro que trata de libros de xeito divertido.

No comezo, o autor analiza as distintas formas de organizar os libros nas bibliotecas e chega á conclusión de que a orde alfabética, tan habitual, ten os seus perigos, porque pode facer que Sábato cadre no andel a carón do marqués de Sade, algo que parece un sacrilexio, igual que resulta intolerable xuntar a Platón con Pynchon, que non sei quen é.

Supoño que algo parecido é ó que lle pasa ó alumnado cando se colocan co mesmo criterio: algúns desexarían cambiar de pai só para ter un apelido distinto e librarse do pelma que lle tocou á beira. É a tiranía do azar.


Tamén o azar pode facer que acaben compartindo espazo, neste caso nas portadas dos xornais, autores en principio ben distintos: Grass e Galeano.

Portada de El País dixital

6.4.15

Conservas legais e ilegais

Cando Tania merca conservas, o primeiro que fai ó chegar con elas á casa é indicarme que non son ilegais. O mesmo fai cando mercamos xuntos e se demora mirando con calma os andeis ateigados de torres de latas en difícil equilibrio:
- Estou mirando que non sexan ilegais.
Non é que a miña filla estea obsesionada con que os peixiños dean ou non a talla nin con que os moluscos sexan “sen papeis” ou documentados. Ela chámalle conservas ilegais ás que teñen a toponimia estragada na etiquetaxe do envase e legais ás que coidan este aspecto. Faino porque sabe da miña negativa a mercar produtos de empresarios que desprezan este asunto.

Acórdome de todo isto mentres case rompo unha uña intentando abrir unha lata de mexillóns con abrefácil, despois de pasalas negras para sacarlle a tapa a un bote de espárragos de Navarra.
Vou ter que introducir  novas condicións... ou facer tortilla para a cea.